بررسی افعال پیشوندی در زبان فارسی ازمنظر صرف ساخت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان شناسی، دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشجوی دکتری زبان شناسی، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

پژوهش حاضر به پیشوندهای فعلی رایج در زبان فارسی در چارچوب انگارۀ صرف ساخت و تعامل آن با معناشناسی پرداخته و ترکیب‌پذیری معنا در افعال پیشوندی و تأثیر معنا بر ساخت این افعال را بررسی کرده است. برای نیل بدین مقصود پس از جمع­آوری فعل‌های پیشوندی از در پیکرۀ دادگان افعال فارسی (رسولی و دیگران، 2011)، این افعال با توجّه به تفاوت­های صوری و معنایی طبقه‌بندی شدند؛ سپس هریک از پیشوندها به­طور جداگانه تحلیل و برای هریک طرح­واره­ای کلّی که دارای زیرطرح­واره­های مختلف بود، ارائه شد. تحلیل داده­ها نشان داد که این افعال در بسیاری از موارد معنای ترکیب­پذیر نداشته و تعداد زیادی از پیشوندهای فعلی در طول زمان تغییر معنا داده و ازنظر واژگانی نیز فعل­های دارای این پیشوندها، به­صورت واژۀ ساده تحلیل می­شوند؛ افزون بر این، برای همۀ افعال پیشوندی طرح­واره­ای کلّی درنظرگرفته شد که هر گروه از افعال با توجّه به نوع پیشوند موجود در آن، زیرطرح‌واره­ای از این طرح­وارۀ کلّی محسوب می­شود.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.
دهخدا، علی­اکبر (1341). لغت­نامة دهخدا. تهران: سیروس.
رضایتی کیشه‌خاله، محرم و مهدی دیان (1388). فعل­های پیشوندی در آثار منثور فارسی از آغاز تا پایان قرن پنجم. ویژه­نامۀ نامۀ فرهنگستان (دستور)، .5 (5)، 27-50.
طاهری، حمید (1386). بررسی تحلیلی و تاریخی فعل­های پیشوندی در زبان فارسی. نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه شهید باهنر کرمان )، (21)، 113-135.
عمید، حسن (1377). فرهنگ فارسی عمید. چاپ سیزدهم. تهران: امیرکبیر.
معین، محمد (1363). فرهنگ معین. چاپ ششم. تهران: امیر کبیر.
ناتل خانلری، پرویز (1374). تاریخ زبان فارسی. چاپ پنجم. تهران: سیمرغ.
نامداری، اسما (1394). ساخت به­جای قاعده: بررسی اصطلاح­بودگی در برخی از ساخت­های زبان فارسی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان­شناسی. همدان: انتشارات دانشگاه بوعلی.
نغزگوی کهن، مهرداد (1387). دستوری­شدگی و دستوری­زدایی، فرایندهای مستقل و موازی. زبان و زبان­شناسی، 4 (8)، 1-13.
Booij, G. (2007). The grammar of words: An Introduction to Morphology (3rd Ed.). Oxford: Oxford University Press.
----------- (2010). Construction morphology. Oxford: Oxford University Press.
---------- (2013). Morphology in Construction Grammar. In: Thomas Hoffmann and Graeme Trousdale (Eds.), The Oxford Handbook of Construction Grammar (pp. 255-274). Oxford: oxford University Press.
----------- (2015). Construction Morphology. In: A. Hippisley & G. T. Stump (Eds.), The Cambridge Handbook of Morphology (Chapter 17). Cambridge: Cambridge University Press.
Croft, W. (2007). Construction Grammar. Handbook of Cognitive Linguistics, Ed. Dirk.
Gibbs, R. W. (2007). Idioms and Formulaic Language. In: D. Geeraerts & H. Cuyckens (Eds.), Oxford Handbook of Cognitive Linguistics, Oxford University Press.
Goldberg E. A. (1996). Optimizing Constraints and the Persian Complex Predicate. Annual Proceedings of the Berkeley Linguistic Society 22.
-------------------- (2003). Words by Default: Inheritance and the Persian Complex Predicate Construction. In: E. Francis and L. Michaelis (Eds.). Mismatch: FormFunction Incongruity and the Architecture of Grammar. CSLI Publications. 84-112.
-------------------- (2009). The Nature of Generalization in Language. Cognitive Linguistics 20 (1), 93-127.
Jackendoff, R. (1975). Semantic and Morphological Regularities in the Lexicon. Language 51, 639-671.
Langacker, R. (1987). Foundations of Cognitive Grammar. Theoretical Prerequisites. Stanford, California: Stanford University Press.
Lieber, R. (2009). Introducing Morphology. Cambridge University Press.
Michaelis, L. A. & K. Lambrecht (1996). Toward a Construction-Based Model of Language Function: The Case of Nominal Extraposition. Language, 72, 57-215.
Nunberg, G., Ivan A. Sag & T. Wasow (1994). Idioms. Language 70, 491-538.
Rasooli, M. S., A. Moloodi, M. Kouhestani & B. Minaei Bidgoli (2011). A Syntactic Valency Lexicon for Persian verbs: The First Steps towards Persian Dependency Treebank. in 5th Language & Technology Conference (LTC): Human Language Technologies as a Challenge for Computer Science and Linguistics, (pp. 227-231). Poznań, Poland.