راهبردهای بیان مالکیت در برخی گونه‌های زبانی ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه زبانشناسی، دانشگاه پیام نور تهران، ایران

چکیده

در نوشتار پیش­ رو راهبردهایی که در برخی گونه­های زبانی ایرانی برای بیان مالکیت به­کار می­رود، بررسی شده است. ابتدا نوع راهبرد ملکی هر گونه با توجّه به دسته­ بندی کرافت (2003) مشخّص شده و سپس ویژگی­هایی که کرافت (1990) برای تحلیل ساخت ملکی تعیین کرده و متغیّرهایی همچون ترتیب مالک و ملک، مقولۀ مالک ازنظر اسم یا ضمیربودن، اهمّیت جانداری در چگونگی بیان رابطۀ مالکیت و وجود یا نبود تمایز رابطۀ تعلّقی و غیر تعلّقی در هر گونه بررسی شده است. براساس یافته­های پژوهش حاضر، در گونه­های بررسی­شده، غالباً از یکی از سه راهبرد حالت­نمایی، مجاورت و پیونده برای بیان مالکیت استفاده شده است، امّا در برخی موارد از دو راهبرد یادشدهبرای بیان مالکیت در قالب یک گروه نحوی استفاده می­شود. پیشینۀ راهبرد حالت­نمایی به ایرانی باستان و پیشینۀ دو راهبرد مجاورت و پیونده به ایرانی میانۀ غربی می­رسد. ازنظر ویژگی­های مورد نظر کرافت، جز در برخی گونه­ها که از مالک‌های واژه‌بستی استفاده می­شود، مالک و ملک بدون ادغام در مجاورت هم قرار می­گیرند، تکواژ اضافه در گونه­هایی که آن را دارند همواره به‌صورت وندی (واژه­بستی) پس از سازۀ اوّل و به­ندرت پس از سازۀ دوّم قرار می­گیرد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابوالقاسمی، محسن (1375). دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: سازمان مطالعه و تدورین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
بامشادی، پارسا و شادی انصاریان (1396). ساخت ملکی در کردی گورانی: یک بررسی رده­شناختی، دوفصلنامۀ زبان­شناسی گویش­های ایرانی دانشگاه شیراز، 2 (1)، 11-22.
درزی، علی و طاهره افشار (1392). بررسی فرایند ارتقای اسم ملکی در زبان فارسی. جستارهای زبانی، 4 (2)، 75-99.
دهخدا، علی­اکبر (1377). لغت­نامه، تهران: دانشگاه تهران.
رازی، فریده (1366). فرهنگ واژه­های فارسی سره: برای واژه­های عربی در فارسی معاصر. تهران: نشر نی.
رضاپور، ابراهیم (1394). ترتیب واژه در سمنانی ازمنظر رده­شناسی زبان. جستارهای زبانی، 6 (5)، 169-190.
رضائی باغ­بیدی، حسن (1388). راهنمای زبان پارتی. تهران: ققنوس.
رضویان، حسین؛ سحر بهرامی خورشید و صدیقه کاوسی تاجکوه (1397). ساخت اضافۀ ملکی در زبان فارسی؛ تحلیلی ازمنظر دستور ساخت. پژوهش­های زبان­شناسی، 10 (18)، 83-98.
سراج، فرشته و اشرف سراج (1392). بررسی مقولۀ حالت در گویش سمنانی. مجموعه­مقالات هشتمین همایش بین­المللی انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی، (صص 1-13)، زنجان.
شریفی، شهلا (1388). بررسی ساخت ملکی در زبان فارسی امروز از دیدگاه رده­شناسی. پژوهش­های زبان‌شناسی، 1 (1)، 47-62.
--------- (1393). بررسی کسرۀ اضافه در ساخت اضافۀ زبان فارسی و برخی از گویش­های فارسی خراسان رضوی و جنوبی: تنوّعات و تبعات. در: محمد دبیرمقدم، مجموعه­مقالات نهمین همایش زبان­شناسی ایران، (صص 755-770). تهران:دانشگاه علامه طباطبایی.
--------- و نرجس­بانو صبوری (1397). بررسی ضمایر واژه­بستی در برخی گویش­های فارسی خراسان­های رضوی و جنوبی. پژوهش­های زبان­شناسی، 10 (19)، 4-14.
طاهری، اسفندیار (1389). گویش بختیاری کوهرنگ. چاپ اوّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
عمادی، نظام (1384). گویش کروش. شیراز: آوند اندیشه.
عمید، حسن (1363). فرهنگ فارسی. 3 جلد، تهران: امیرکبیر.
کلباسی، ایران (1384). ویژگی­های شاخص گویش سمنانی، مجلّۀ زبان و زبان­شناسی، 1 (2)، 137-141.
--------- (1389). فرهنگ توصیفی گونه­های زبانی ایران. چاپ دوّم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
محمدابراهیمی، زینب؛ بلقیس روشن و فرشته سراج (1389). بررسی جنس دستوری در گویش سمنانی. در: عصمت اسماعیلی و مصطفی جباری، مجموعه­مقالات همایش بین­المللی گویش­های کویری، جلد دوّم، (صص 1849-1876). سمنان: دانشگاه سمنان.
مصطفوی، پونه و مرضیه صناعتی (1397). گزاره­های ملکی در زبان شهمیرزادی: یک بررسی رده­شناختی. زبان‌پژوهی، 27، 171-199.
معین، محمّد (1371). فرهنگ فارسی. 6 جلد، تهران: امیرکبیر.
وزیدگی­های زادسپرم (1385). پژوهشی از محمّدتقی راشد محصل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
Brugman, C. M. (1988). The Syntax and Semantics of “Have” and its Complements. Ph.D. Dissertation of linguistics, University of California, Berkeley.
Chapell, H. MacGregore, W. (Eds.) (1996).The Grammar of Inalienability: A Typological Perspective on Body Part Terms and the Part-Whole Relation. Berlin: Mouton de Gruyter.
Croft, W. (1990). Typology and Universals. Cambridge: Cambridge University Press.
----------- (2003). Typology and Universals. 2nd edition, Cambridge: Cambridge University Press.
Deal, R. A. (2017). External Possession and Possessor Raising. In: M. Everaert & H. Van. Reimsdijk (Eds.), The Companion to Syntax, 2nd edition, (pp.1-32). New York: Wiley-Blackwell.
Dryer, M. (2013). Order of Genitive & Noun. In: M. Dryer & M. Haspelmath (Eds.), The World Atlas of Language Structures online. Leipzig: MaxPlank Institute of Evolutionary Antropalogy. Available online at: http://Wals.info/chapter/36. Accessed on 2018-11-02.
Geldner, K. F. (1886-1896). Avesta: The Sacred Books of The Parsis. Stuttgart.
Heine, B. (1997). Possession, Cognitive Sources, Forces and Grammaticalization. Cambridge: Cambridge University Pres
Kent, R. G. (1953). Old Persian. New Heaven.
Langaker, R. W. (1987). Foundations of Cognitive Grammar. Vol. 1, Theoretical Prerequisites, Standford: Standford University Press.
Oxford Advanced Learner, s Dictionary of Current English (1998). Fifth Edition, In: J. Crowther (Ed.), Oxford, Oxford University Press.
Payne, D. L. & I. Brashi, (1999). External Possession: What, Where, How and Why. In: D. L. Payne & I. Brashi (Eds.), External Possession, (pp.3-33). Amesterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Rosenbach, A. (2008). Animacy and Grammatical Variation—Findings from English genitive variation. Lingua, 118 (2), 151-171.
Valadares, S. M. B. (2006). Some Notes on Possessive Constructions in Palikur (Arawak, Brasil), In: L. Harper (Ed.), Santa Barbara Papers in Linguistics, Vol. 18. Proceedings from the ninth workshop on American indigenous languages.