بررسی تطبیقی تلفّظ ضمیرهای انعکاسی در فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان انگلیسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

چکیده

ضمیرهای انعکاسی یا تأکیدی مفرد و جمع در زبان فارسی از پیوند تکواژ خود با ضمیرهای پیوسته که جزء پی‌بست‌ها هستند، ساخته می‌شوند. پژوهش حاضر تلفّظ ضمیرهای انعکاسی در فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری را به­مثابة دو گونۀ زبان فارسی در چارچوب نظریۀ بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، 2004/1993) به تحلیل تطبیقی می­کند. هدف نوشتار پیش رو معرّفی فرایندها و محدودیت‌های مشترک و متفاوت در تلفّظ‌های گوناگون ضمیرهای انعکاسی و تحلیل علّت آن­ها و دست‌یابی به یک رتبه‌بندی دربرگیرندۀ نهایی از محدودیت‌های مختلف در هریک از این دو­گونه بوده است. رتبه‌بندی‌های نهایی تبیین‌کنندۀ همۀ تلفّظ‌های ضمیرهای انعکاسی در فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری هستند. نتایج این پژوهش نشان داده است که افراشتگیِ پیش‌خیشومی در ضمیرهای انعکاسی جمع تنها فرایند مشترک بین فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری است؛ نیز علّت اصلی تلفّظ متفاوت ضمیرهای انعکاسی در گویش بختیاری حذف همخوان /d/ی واژۀ خود است که زمینه‌چین فرایند حذف واکۀ پی‌بست برای رفع التقای واکه‌ها می‌شود؛ همچنین، دلیل تلفّظ همخوانِ پی‌بست /-aS/ به [S] یا [s] در مناطق مختلف بختیاری‌نشین تبیین شده­است. تحلیل‌های مربوط به گویش بختیاری کمابیش درزمانی است؛ زیرا تغییرات تلفّظی ضمیرهای انعکاسی در تاریخ این گویش رخ­داده­اند و امروزه این ضمیرها تلفّظ دیگری ندارند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Pronunciation of Reflexive Pronouns in the Standard Spoken Persian and Bakhtiari Dialect: A Comparative Study

نویسنده [English]

  • Bashir Jam
Assistant Professor, Department of English, Faculty of Letters and Humanities, Shahrekord University, Iran.
چکیده [English]

Persian singular and plural reflexive/ emphatic pronouns are formed by adding enclitic pronouns to the word “Xod” (self). This research analyzes and compares the pronunciation of reflexive pronouns in the standard spoken Persian and Bakhtiari dialect using Optimality Theory (Prince and Smolensky, 1993/2004). It aimed at introducing (un)shared phonological processes and constraints that determine the pronunciation of singular and plural reflexive pronouns. In so doing, it came up with inclusive rankings of constraints to explain all different pronunciations in both versions. The results of this research indicate that pre-nasal raising in plural reflexive/ emphatic pronouns is the only shared phonological process in the standard spoken Persian and Bakhtiari dialect. Furtheremore, the principal reason for different pronunciation of reflexive pronouns in Bakhtiari dialect is deletion of /d/ in “Xod” which in turn feeds the deletion of enclitic vowel in order to resolve hiatus. Also, this paper discusses why the consonant of the enclitic /-aS/ is pronounced either [S] or [s] in different Bakhtiari speaking areas. As for Bakhtiari dialect, the analyses are rather diachronic because changes in the pronunciation of its reflexive pronouns have occurred throughout its history and today they have no other pronunciations.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian reflexive pronouns
  • Bakhtiari dialect
  • pre-nasal raising
  • alveolarization
  • phoneme deletion

مراجع

اورکی، غلام‌حسن؛ الخاص ویسی و منصوره شکرآمیز (1396). توصیف و تحلیل حذف همخوان در گویش بختیاری در چارچوب واج­شناسی بهینگی. فصلنامۀ تخصّصی ادبیات و زبان­های محلّی ایران­زمین، 7 (3)، 1-22.
بهرامی خورشید، سحر و عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا (1393).اتّصال پی‌بست‌های ضمیری به اسامیِ مختوم به واکه در زبان فارسی: چگونگی اتّصال و بازنگری نظام پی‌بست‌های ضمیری. زبان ‌و زبان‌شناسی، 10 (20)، 81-102.
بی‌جن‌خان، محمود و وحیده ابوالحسنی‌زاده (1390).دیرکرد قلّۀ هجا در ساخت نوایی واژه‌بست‌های زبان فارسی. زبان­‌پژوهی، 3 (5)، 51-98.
------------------------------ (1391).شواهد واجی برای گروه واژه­بست در سلسله­مراتب نواییِ زبان فارسی امروز. زبان ‌و زبان‌شناسی، 8 (15)، 27-42.
جم، بشیر (1394 الف).راه‌کارهای برطرف­کردن التقای واکه‌ها در زبان فارسی.مجلّۀ زبان‌شناسی وگویش‌هایخراسان، 7 (1)، 79-100.
------- ( 1394 ب). تبیین تغییر تلفّظ فعل‌ پی‌بستیِ /-ast/ در بافت‌های گوناگون در چارچوب نظریة بهینگی. پژوهش‌های زبانی، 6 (1)، 21-40.
------- (1394 پ). فرهنگ توصیفی فرایندهای واجی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
------- (1395).تحلیل استثناءها و گوناگونی آزاد در فرایند افراشتگیِ پیش‌خیشومی در چارچوب نظریۀ بهینگی. پژوهش­های زبانی، 7 (2)، 19-38.
خسروی، عبدالعلی (1368). گویش بختیاری. اصفهان: نشر غزل.
ذوالفقاری، سیما (1376). گویش بختیاری؛ بقا یا زوال. پایان‌نامۀ کارشناسی­ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبایی.
رضایی، والی و مریم امانی بابادی (1392). نمود دستوریدر گویش لری بختیاری. فصلنامةمطالعاتزبان­هاو گویش‌های غربایران، 1 (3)، 139-157.
--------- و فرخنده شجاعی (1396). برخی ویژگی‌های رده‌شناختی گویش بختیاری مسجدسلیمان. پژوهش زبان‌شناسی تطبیقی، 7 (13)، 167-183.
سرلک، رضا (1383). واژه‌نامة گویش بختیاری چهارلنگ. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
سلطانی، لیلا (1391). توصیف فعل در گویش لری بختیاری ده تیرانی الیگودرز. پایا­ن­نامة کارشناسی­ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه پیام­نور، مرکز تهران جنوب.
شقاقی، ویدا (1387). مبانی صرف. تهران: سمت.
صادقی، علی­اشرف (1363). تبدیل ̕آن̒ و̓ آم̒ به̓ اون̒و اوم̒در فارسی گفتاریوسابقۀ تاریخی آن.مجلّة زبان‌شناسی، 1 (1)، 52-71.
طاهری، اسفندیار (1385). فعل در گویش بختیاری. گویش‌شناسی. 3 (1 و 2)، 86-108.
------------ (1389). گویشبختیاریکوهرنگ. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
------------ (1391). ریشه­شناسی واژه‌هایی از گویش بختیاری. ویژه‌نامة نامة فرهنگستان (زبان­ها و گویش‌های ایرانی)، دورة جدید (1)، 111-137.
عباسی سورشجانی، ندا (1390). بررسیزبان‌شناختیگویشبختیاریچهارلنگ. پایان­نامة کارشناسی­ارشد آموزش زبان فارسی،دانشگاه پیام نور استان تهران.
غلام­زاده، اسحاق (1379). توصیف زبان­شناختی گویش بختیاری رایج درایذه وحومه. پایان‌نامة کارشناسی­ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه اصفهان.
فاضلی، محمدتقی و عبدالعزیز موحدنساج (1396). بررسی تطبیقی فرایندهای آوایی و واجی در گویش بختیاری با فارسی دری. دوفصلنامةعلمی - تخصصی مطالعات ایلات وعشایردانشگاه آزاداسلامی واحدشوشتر، 7 (2)، 25-52.
کلباسی، ایران (1371). ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز. تهران: مؤسّسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
مددی، ظهراب (1375). واژه‌نامة گویش بختیاری. اهواز: نشر آیات.
معین، محمد (1371). فرهنگ فارسی معین. تهران: امیرکبیر.
References
Anonby, E. & A. Asadi (2014). Bakhtiari Studies: Phonology, Text,Lexicon. Acta Universitatis Upsaliensis.
Anonby, E. & M. Taheri-Ardali (2017). Linguistic Diversity and Language Contact in Chahar Mahal va Bakhtiari Province, Iran. Paper presented at the 7thInternational Conference on Iranian Linguistics (ICIL7), Lomonosov Moscow State University and the Institute of Linguistics of the Russian Academy of Sciences, Moscow, 28-30 August.
de Lacy, P. )2011(. Markedness and Faithfulness Constraints. In: M. van Oostendorp, C. J. Ewen, E. Hume, & K. Rice (Ed.), The Blackwell companion to Phonology. Vol. 3, Phonological Processes, (pp. 1491-1512). Malden, MA: Blackwell.
Lorimer, D. L. R. (1922). The Phonology of the Bakhtiari, Badakhshani,andMadaglashti Dialects of Modern Persian, with Vocabularies. London: Royal Asiatic Society.
McCarthy, J. J. & A. Prince (1995). Faithfulness and Reduplicative Identity. In:J. Beckman, L. Walsh Dickey & S. Urbanczyk (Eds.), University of Massachusetts OccasionalPapers in Linguistics18: Optimality Theory, (pp. 249-384). Amherst: GLSA.
McCarthy, J. J. (2002). A Thematic Guide to Optimality Theory. Cambridge:Cambridge University Press.
 Miller, C. (2011). A Holistic Treatment of /ān/ to [un] in Persian. Proceedings of ICPhSXVII.Hong Kong, 1386-1389.
Prince, A. & P. Smolensky (1993/2004). Optimality Theory: Constraint Interaction in GenerativeGrammar, Blackwell.
Windfuhr, G. (1988). Baḵtīārī tribe: The Baḵtīārī Dialect. Encyclopædia Iranica, 3. 5, 553-60. New York: Center for Iranian Studies, Columbia University.
Wolf, M. (2009). Mutation and Learnability In Optimality Theory. In: A. Schardl, M. Walkow & M. Abdurrahman (Eds.), Proceedings of the Thirty-Eighth AnnualMeeting of the North EastLinguistic Society, 2, 469-482.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار