کاهش همخوانی در زبان فارسی: مطالعۀ موردی همخوانهای انفجاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان انگلیسی و زبان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، دانشگاه بین‌المللی ‌امام خمینی، قزوین، ایران

2 کارشناس‌ارشد زبان‌شناسی همگانی، گروه زبان انگلیسی و زبان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، قزوین، ایران.

چکیده

در نوشتار پیش رو کاهش همخوان­های انفجاری در گفتار پیوستۀ فارسی در چارچوب واج­شناسی آزمایشگاهی بررسی شده است. داده­ها طوری طراحی شدند که همخوان­های انفجاری در یکی از سه جایگاه­ آغازی، میانی (بین دو واکه) و پایانی کلمه قرار بگیرند؛ همچنین، همخوان­ها ازنظر بافت آوایی (بافت واکدار و بی­واک) و موضع تکیه (تکیه­بر و بی­تکیه) با یکدگیر تفاوت داشتند. مقادیر دیرش همخوان­های انفجاری و همچنین فراوانی وقوع تظاهر آوایی آن­ها به­صورت گونه­های انفجاری، سایشی و ناسوده محاسبه شد. نتایج نشان داد که انفجاری­های بی­واک نسبت به کاهش، مقاومت نشان می­دهند و در هیچ بافتی از میزان قوت همخوانی آن­ها کاسته نمی­شود؛ ولی انفجاری­های واکدار بسته به دو عامل جایگاه و بافت آوایی به درجات مختلف کاهش می­یابند. بیشترین میزان کاهش مربوط به جایگاه بین­واکه­ای است که در آن هم از دیرش انفجاری­ها (واکدار) کاسته می­شود و میزان گرفتگی آن­ها از گونۀ انفجاری به ناسوده تغییر می­کند. کاهش انفجاری­های واکدار در جایگاه­های آغازی و پایانی کلمه در مجاورت آواهای واکدار تنها به­صورت کوتاه­شدگی همخوان یا کاهش دیرش است. نتایج به­دست­آمده با دیدگاه آوایی به کاهش همخوانی مطابقت بیشتری دارد و سازوکارهای تولیدی ناظر بر فرایند کاهش همخوان را به‌صورت کاهش درجهت افزایش رسایی، کاهش درجهت کم‌کوشی تولیدی و کاهش درجهت کوتاه­شدگی (کم­شدن دیرش) تأیید می­کند. این یافته­ها با محدودیت­های ادراکی ناظر بر فرایند کاهش نیز مطابقت دارد که براساس آن کاهش در درون یک سازۀ نوایی مانند کلمه نسبت به مرز آغازی و پایانی آن سازه رایج­تر است؛ کاهش در مجاورت واکه­ها رایج­تر از همخوان­هاست و احتمال کاهش یک همخوان انفجاری به ناسوده بیشتر از سایشی است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


بی­جن­خان، محمود (1374). بازنمایی آوایی و واجی زبان فارسی و کاربرد آن در زبان­شناسی خودکار گفتار. پایان­نامة دکتری زبان­شناسی همگانی، دانشگاه تهران.
ثمره، یدالله (1385). آواشناسی زبان فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
محمودزاده، زهرا (1388). تجزیه­وتحلیل صوت­شناختی سایشی­شدگی همخوان­های انسایشی در فارسی معیار. پایان­نامة دکتری زبان­شناسی همگانی ، دانشگاه تهران.
References
Boersma, P. & D. Weenink (2018). Praat: Doing phonetics by computer (Version 6.0.43). http://www.praat.org/, [Computer program].
Bouavichith, D. & L. Davidson (2013). Segmental and prosodic effects on intervocalic voiced stop reduction in connected speech. Phonetica 70, 182-206.
Foley, J. (1977). Foundations of theoretical phonology. Cambridge: Cambridge University Press.
Gurevich, N. (2004). Lenition and contrast: the functional consequences of certain phonetically conditioned sound changes. New York: Routledge.
----------------- (2011). Lenition; in v. O. Ewen & H. Rich (Eds.), The Blackwell companion to phonology. New York: Blackwell.
Harris, J. (2003). Grammar-internal and grammar-external assimilation; in N. Vermuelen, Working Papers in Linguistics. London: University College London.
Hualde, J. & P. Prieto (2014). Lenition of Intervocalic Alveolar Fricatives in Catalan and Spanish. Phonetica, 71 (2), 109-127.
Kaplan, A. (2011). Perceptual pressures on lenition. Language and Speech, 54 (2), 285-305.
Kirchner, R. M. (2004). Consonant Lenition. In P. Hayes, R. M. Kirchner and D. Steriade (Eds), Phonetically based phonology. Cambridge: Cambridge University Press.
Lavoie, L. M. (2001). Consonant strength: phonological patterns and phonetic manifestations. London: Routledge.
Pisowics, A. (1985). Origins of the new and middle Persian phonological systems. Nakl: Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Peterson, G. E. & Lehiste, I. (1960), Duration of syllable Nuclei in English. Journal of the Acoustical Society of America, 32 (6), 693-703.
Trask, R. L. (1996). A dictionary of phonetics and phonology. London: Routledge.