کاهش همخوانی در زبان فارسی: مطالعۀ موردی همخوانهای انفجاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان انگلیسی و زبان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، دانشگاه بین‌المللی ‌امام خمینی، قزوین، ایران

2 کارشناس‌ارشد زبان‌شناسی همگانی، گروه زبان انگلیسی و زبان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، قزوین، ایران.

چکیده

در نوشتار پیش رو کاهش همخوان­های انفجاری در گفتار پیوستۀ فارسی در چارچوب واج­شناسی آزمایشگاهی بررسی شده است. داده­ها طوری طراحی شدند که همخوان­های انفجاری در یکی از سه جایگاه­ آغازی، میانی (بین دو واکه) و پایانی کلمه قرار بگیرند؛ همچنین، همخوان­ها ازنظر بافت آوایی (بافت واکدار و بی­واک) و موضع تکیه (تکیه­بر و بی­تکیه) با یکدگیر تفاوت داشتند. مقادیر دیرش همخوان­های انفجاری و همچنین فراوانی وقوع تظاهر آوایی آن­ها به­صورت گونه­های انفجاری، سایشی و ناسوده محاسبه شد. نتایج نشان داد که انفجاری­های بی­واک نسبت به کاهش، مقاومت نشان می­دهند و در هیچ بافتی از میزان قوت همخوانی آن­ها کاسته نمی­شود؛ ولی انفجاری­های واکدار بسته به دو عامل جایگاه و بافت آوایی به درجات مختلف کاهش می­یابند. بیشترین میزان کاهش مربوط به جایگاه بین­واکه­ای است که در آن هم از دیرش انفجاری­ها (واکدار) کاسته می­شود و میزان گرفتگی آن­ها از گونۀ انفجاری به ناسوده تغییر می­کند. کاهش انفجاری­های واکدار در جایگاه­های آغازی و پایانی کلمه در مجاورت آواهای واکدار تنها به­صورت کوتاه­شدگی همخوان یا کاهش دیرش است. نتایج به­دست­آمده با دیدگاه آوایی به کاهش همخوانی مطابقت بیشتری دارد و سازوکارهای تولیدی ناظر بر فرایند کاهش همخوان را به‌صورت کاهش درجهت افزایش رسایی، کاهش درجهت کم‌کوشی تولیدی و کاهش درجهت کوتاه­شدگی (کم­شدن دیرش) تأیید می­کند. این یافته­ها با محدودیت­های ادراکی ناظر بر فرایند کاهش نیز مطابقت دارد که براساس آن کاهش در درون یک سازۀ نوایی مانند کلمه نسبت به مرز آغازی و پایانی آن سازه رایج­تر است؛ کاهش در مجاورت واکه­ها رایج­تر از همخوان­هاست و احتمال کاهش یک همخوان انفجاری به ناسوده بیشتر از سایشی است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Lenition in Persian: A Case Study of Stop Consonants

نویسندگان [English]

  • Vahid Sadeghi 1
  • Somaye Eslami 2
1 - Associate Professor of Linguistics, Department of English Language and Linguistics, Faculty of Literature and Humanities, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
2 M.A. of Linguistics, Department of English Language and Linguistics, Faculty of Literature and Humanities, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

In the present research, the lenition of stop consonants in Persian continuous speech has been investigated within the framework of laboratory phonology. Data were designed such that Persian stops were placed in three different consonantal positions, namely word initial, intervocalic word medial, and word final. Also, the stop consonants differed with respect to context (voiced vs. voiceless) as well as lexical stress (stressed vs. unstressed). Duration of stop consonants as well as their frequency of occurrence as stops, fricatives and approximants were computed. Results showed that voiceless stops resist lenition and do not lose their phonetic quality in any context. However, voiced stops show different magnitude of consonantal reduction depending on word position and context. This finding is in line with the phonetic approach to lenition, supporting the articulatory mechanisms underlying consonantal weakening, namely greater sonority, lesser articulatory effort and shortening. The results further agree with perceptual constraints underlying consonantal lenition which assume that stop consonants are more likely to be weakened inside a prosodic unit like a word rather than at its edges, also in intervocalic position, as they are surrounded with more sonorant sounds, and they are more likely to turn into approximants than fricatives.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • stop consonants
  • lenition
  • intervocalic position
  • phonetic context
  • approximant
بی­جن­خان، محمود (1374). بازنمایی آوایی و واجی زبان فارسی و کاربرد آن در زبان­شناسی خودکار گفتار. پایان­نامة دکتری زبان­شناسی همگانی، دانشگاه تهران.
ثمره، یدالله (1385). آواشناسی زبان فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
محمودزاده، زهرا (1388). تجزیه­وتحلیل صوت­شناختی سایشی­شدگی همخوان­های انسایشی در فارسی معیار. پایان­نامة دکتری زبان­شناسی همگانی ، دانشگاه تهران.
References
Boersma, P. & D. Weenink (2018). Praat: Doing phonetics by computer (Version 6.0.43). http://www.praat.org/, [Computer program].
Bouavichith, D. & L. Davidson (2013). Segmental and prosodic effects on intervocalic voiced stop reduction in connected speech. Phonetica 70, 182-206.
Foley, J. (1977). Foundations of theoretical phonology. Cambridge: Cambridge University Press.
Gurevich, N. (2004). Lenition and contrast: the functional consequences of certain phonetically conditioned sound changes. New York: Routledge.
----------------- (2011). Lenition; in v. O. Ewen & H. Rich (Eds.), The Blackwell companion to phonology. New York: Blackwell.
Harris, J. (2003). Grammar-internal and grammar-external assimilation; in N. Vermuelen, Working Papers in Linguistics. London: University College London.
Hualde, J. & P. Prieto (2014). Lenition of Intervocalic Alveolar Fricatives in Catalan and Spanish. Phonetica, 71 (2), 109-127.
Kaplan, A. (2011). Perceptual pressures on lenition. Language and Speech, 54 (2), 285-305.
Kirchner, R. M. (2004). Consonant Lenition. In P. Hayes, R. M. Kirchner and D. Steriade (Eds), Phonetically based phonology. Cambridge: Cambridge University Press.
Lavoie, L. M. (2001). Consonant strength: phonological patterns and phonetic manifestations. London: Routledge.
Pisowics, A. (1985). Origins of the new and middle Persian phonological systems. Nakl: Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Peterson, G. E. & Lehiste, I. (1960), Duration of syllable Nuclei in English. Journal of the Acoustical Society of America, 32 (6), 693-703.
Trask, R. L. (1996). A dictionary of phonetics and phonology. London: Routledge.