پسوندهای «- زار» «- کده» و «-ِ ستان» فارسی در چارچوب ساخت واژۀ ساختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری زبان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

3 دانشیار زبان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

جستار پیش رو در پی آن است که الگوهای واژه‌سازی سه پسوند اشتقاقی «- کده»، «-ِ ستان» و «- زار» فارسی را از دیدگاهی ساخت‌بنیاد واکاوی کرده و سویه‌های گوناگون ساختاری و معنایی آن­ها را بررسی کند. پژوهش در چارچوب نظریۀ ساخت­واژۀ ساختی (بوی، 2010 و 2018) انجام گرفته تا الگوهای واژه­سازی سه پسوند پیش‌گفته را بر پایۀ مفهوم «ساخت» و «طرح­واره­های ساختی» تحلیل نموده و چندمعنایی آن­ها را به کمک مفهوم «زیرطرح­واره­های ساختی» تبیین نماید. داده­های پژوهش برگرفته از پیکرۀ ساخت­واژی خود نگارندگان (با بیش از دوازده هزار واژۀ مشتق و مرکّب فارسی)، فرهنگ املایی خطّ فارسی (صادقی و زندی‌مقدم، 1391) و فرهنگ فارسی زانسو (کشانی، 1372) بوده که درمجموع (187) واژۀ مشتق ساخته‌ شده با سه پسوند پیش‌گفته را دربر می‌گیرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که برای تبیین چندمعنایی الگوهای واژه‌سازی این پسوندها، پذیرش ایدۀ «واژگان پایگانی» و بهره‌گیری از مفهوم زیرطرح­واره‌های ساختی لازم است تا بتوان هر معنای متمایز مربوط به الگوی اشتقاقی را در قالب یک زیرطرح­وارۀ مجزّا نشان داد. خود زیرطرح­واره‌ها در سطوح گوناگونی از انتزاع قرار دارند و در نهایت، همگی در زیر یک طرح­وارۀ بسیار انتزاعی و کلّی مرتبه ‌بالاتر قرار می‌گیرند؛ این پدیده را چندمعنایی ساختی می‌نامند، یعنی گونه­ای از چندمعنایی که نه در سطح واژه‌های عینی، بلکه در سطح طرح­واره­های ساختی انتزاعی تبیین می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها

مراجع

بامشادی، پارسا و فریبا قطره (1396). چندمعنایی پسوند «- ی» فارسی: کندوکاوی در چارچوب ساخت­واژۀ ساختی. جستارهای زبانی، 8 (7)، 265-289.
----------؛ شادی انصاریان و نگار داوری اردکانی (1397). چندمعنایی پسوند «- انه» فارسی: رویکرد ساخت­واژۀ ساختی. مطالعات زبان و گویش‌های غرب ایران، 6 (22)، 21-39.
------------------------------------- (1398). پسوندهای اشتقاقی «- ین» و «- ینه» در چارچوب ساخت­واژۀ ساختی. زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، 4 (2)، 121-144.
رفیعی، عادل (1391). صرف ساخت‌محور: شواهدی از فرایندهای واژه‌سازی در زبان فارسی. مجموعه­مقالات هشتمین همایش زبان‌شناسی ایران، (صص. 327-336). دانشگاه علامه طباطبایی.
سامعی، حسین و ملیحه تفسیری (1393). الگوهای ساخت واژه در زبان فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
صادقی، علی­اشرف (1371). شیوه‌ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر (4). نشر دانش، 13 (69)، 21-25.
-------------  و زهرا زندی‌مقدم (1391). فرهنگ املایی خط فارسی. چاپ چهارم. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
کربلائی‌صادق، مهناز و ارسلان گلفام (1395). نگاهی بر واژه‌های مرکّب و مشتق مکان‌ساز در فارسی: رویکرد صرف شناختی. جستارهای زبانی، 7 (3)، 107-127.
کشانی، خسرو (1371). اشتقاق پسوندی در زبان فارسی امروز. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
---------- (1372). فرهنگ فارسی زانسو. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کلباسی، ایران (1391). ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز. چاپ پنجم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
References
Booij, G. (2010). Construction morphology. Oxford: Oxford University Press.
------------ (2013). Morphology in Construction Grammar. In: Thomas Hoffmann and Graeme Trousdale (Eds.), The Oxford Handbook of Construction Grammar, (pp. 255-274). Oxford: oxford University Press.
------------ & J. Audring (2017). Construction Morphology and the Parallel Architecture of Grammar. Cognitive Science, 41 (S2), 277-302.
------------ (Ed.) (2018). The Construction of Words: Advances in Construction Morphology. Cham: Springer.
------------ & J. Audring (2018). Category change in Construction Morphology. In: E. Coussé, K. van Goethem, M. Norde & G. Vanderbauwhede (Eds.), Category change from a constructional perspective, (pp. 209-228). Amsterdam: John Benjamins.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار