آیا اشتقاق در فارسی متعارف است؟

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شاهرود، شاهرود، ایران

2 استادیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شاهرود، شاهرود، ایران

3 دکتری زبان‌شناسی، مدرّس دانشکدة پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران.

چکیده

 نوشتار پیش رو بر آن است تا بر اساس معیارهای پنج‌گانة کوربت (2010)، متعارف‌بودگی فرایند اشتقاق و وندهای اشتقاقی در فارسی را از منظری رده‌شناختی واکاوی کند. بدین منظور تعداد (195) وند اشتقاقی به‌ مثابة داده‌ها‌ی پژوهش در نظر گرفته و معیارهای متعارف‌بودگی کوربت بر آن‌ها اعمال شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهند که در مجموع،(68) وند اشتقاقی فارسی از مجموع (195) وند، معیارهای متعارف‌بودگی را به میزان یک درجه رعایت نکردند. تنها معیاری که از سوی این (68) وند رعایت نشد، معیار «تجزیه‌پذیری» بود. در این میان، نامتعارف‌ترین وند فارسی، پسوند –ale نسبت است که دو معیار تجزیه‌پذیری و شفافیت صوری را رعایت نکرده‌ است؛ از این رو می‌توان چنین نتیجه گرفت که (34%) وندهای اشتقاقی فارسی، به میزان یک درجه از متعارف‌بودگی فاصله دارند. نظام اشتقاق فارسی اگر به طور کامل متعارف می‌بود، باید (975) امتیاز از پنج معیار متعارف‌بودگی کسب می‌کرد، امّا با احتساب (71) عدم امتیازگیری، (904) امتیاز کسب کرده‌ است، یعنی به میزان (29/7%) از متعارف‌بودگی فاصله گرفته ‌است؛ یا به عبارت دیگر به میزان حدود (93%) متعارف است. این میزان از متعارف­بودگی نشان می‌دهد نظام اشتقاق فارسی، با وجود وندهای غیر زایای خود، به نمونة متعارف این نظام در میان زبان‌های دنیا بسیار نزدیک است.
 

کلیدواژه‌ها


داوری، شادی و ملیحه صفایی (1394). بررسی تأثیر سبک متن در نظام زبان فارسی: رویکرد مطابقۀ متعارف. در: سید محمد حسینی معصوم. مجموعه­مقالات سومین همایش زبان­شناسی و آموزش فارسی مشهد، (ص. 177). تهران: نویسة پارسی.
---------؛ شکوفه جعفری و خدیجه رجبی (1398). نظام فعل در گویش انارکی: مقوله­ای واژمعنایی و نظام مطابقة انشقاقی. زبان فارسی و گویش­های ایرانی، 4 (7)، 7-28.
دهخدا، علی­اکبر (1377). دورة 16 جلدی لغت­نامة دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
شقاقی، ویدا (1386). مبانی صرف. تهران: سمت.
صادقی، علی­اشرف (1372). شیوه­ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر. تهران: نشر دانش.
عبدی، ایران و مهرداد نغزگوی کهن (1397). مطابقة متعارف فعلی در گویش زین­آبادی. زبان­شناسی و گویش‌‌های خراسان، 10 (19)، 97-118.
غلامعلی زاده، خسرو و یدالله فیضی پیرانی (1390). بررسی لایه­ها و سطوح واژگانی در وندهای زبان فارسی از نگاه صرف واژگانی. نشریة پژوهش­های زبان­شناسی، 3 (2)، 65-84.
قائدی، محمدرضا و علیرضا گلشنی (1395). روش تحلیل محتوا، از کمی­گرایی تا کیفی­گرایی. روش­ها و مدل‌های روان­شناختی، 7 (23)، 57-82.
کشانی، خسرو (1371). اشتقاق پسوندی در زبان فارسی امروز. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کلباسی، ایران (1391). ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز. چاپ پنجم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مکنزی، دیوید نیل (1390). فرهنگ کوچک زبان پهلوی. ترجمة مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نجفی، ابوالحسن (1373). فرهنگ فارسی عامیانه. تهران: نیلوفر.
نغزگوی کهن، مهرداد و شادی داوری (1390). شبه وند شدگی. پژوهش­های زبان­شناسی تطبیقی، 2 (3)، 65-85.
--------------- (1392). تغییرات نقشی« ﺑ - » در فارسی نو از منظر دستوری­شدگی. در: محمّد راسخ‌مهند. بررسی واژه­بست در زبان­های ایرانی. (صص 37-59). تهران: نویسة پارسی.
هدایت، صادق (1324). حاجی­آقا. تهران: مجلّة سخن.
Reference
Corbett, G. (2010). Canonical derivation. Word Structure, 3.2, 141-155.