رابطۀ قطبیت و وجهیت بندی در زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان‌شناسی دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

قطبیت، تقابل میان مثبت و منفی و وجهیت، قضاوت گوینده در مورد درستی گزاره یا میزان احتمال اجرایی‌ شدنِ خواسته یا پیشنهاد است. اگر میان احتمال درستی گزاره یا امکان اجرایی ‌شدن پیشنهاد، درجاتی وجود داشته ‌باشد، قطبیت را می‌توان به نوعی دو سر پیوستار وجهیت در نظر گرفت. در پژوهش حاضر از میان امکانات وجهی، چهار امکان وجهیت «برداشتی»، «گواه‌نمایی»، «درخواستی» و «پویا» از نگاه پالمر و در بحث قطبیت، «نفی هسته‌ای»، «نفی بخش اصلی» و «نفی بند یا جمله» بر اساس دستور نقش و ارجاع ون‌ ویلین معرّفی شده و سپس رابطۀ میان آن­ها در زبان فارسی بررسی شده ‎است. برای بررسی نفی هسته‌ای، به وجود یا عدم وجود پیشوند نفی و برای تعیین قطبیت بخش اصلی، به رابطۀ موضوع‌ها با فعل اصلی توجّه شده‌ است. برای تشخیص قطبیت جمله از دو آزمون «پرسش ضمیمه» و «آزمون دروغ» استفاده شده است. بررسی داده‌ها نشان می‌دهد که با تغییر وجهیت جمله، قطبیت آن نیز دست­خوش تغییر می‌شود. به نظر می‌رسد تلفیق امکانات وجهیت و قطبیت دستاویزی برای کاربران زبان است تا بتوانند مفاهیم گزاره‌ای یکسان را در بافت‌های مختلف، متفاوت صورت‌بندی کنند و درنتیجه مقاصد کلامی متفاوتی را نیز دنبال کنند.
 
 

کلیدواژه‌ها


اخلاقی، فریار (1386). بایستن، شدن، توانستن: سه فعل وجهی در فارسی امروز. دستور، (3)، 82-132.
باقری، شهلا (1385). بررسی و مقایسۀ تکواژ نفی در زبان فارسی و انگلیسی و جایگاه آن­ها نسبت به فعل. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی. تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
خشکباری، شهره (1397). رابطة قطبیت و وجه‌نمایی در جملات درخواستی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی. تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
ربانی اصفهانی، کیانوش (1375). عناصر نفی در زبان فارسی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
رحمانی پرهیزکار، زهرا؛ ارسلان گلفام و آزیتا افراشی (1393). بررسی طرح­واره‌های وجهیت در زبان فارسی با رویکرد شناختی. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران. 1 (4)، 101-118.
رحیمیان، جلال و محمود عموزاده (1392). افعال وجهی در زبان فارسی و بیان وجهیت. پژوهش‌های زبانی. 4 (1)، 21-40.
رضایی، والی و مژگان نیسانی (1395). تمایز گواه‌نمایی و وجهیت معرفتی بر اساس رفتار قید‌های زبان فارسی. پژوهش­های زبانی، 7 (1)، 37-56.
--------- و مهناز آزادمنش (1397) رده­شناسی نفی در زبان فارسی: انگارة نقشة معنایی. پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، 8 (15)، 55-67.
شقاقی، ویدا (1381). پسوند نفی در زبان فارسی. نامۀ فرهنگستان. (20)، 85-96.
صدیق ضیابری، رؤیا (1388). تجزیه و تحلیل نفی در زبان فارسی معاصر: رویکردی نحوی و کلامی. رسالۀ دکتری زبان‌شناسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
کریمی‌دوستان، غلامحسین و نگین ایلخانی‌پور (1391). نظام وجهیت در زبان فارسی. پژوهش‌های زبانی، 3 (1)، 77-98.
میرزائی، آزاده (1392). ساخت اطّلاع در بندهای مرکّب زبان فارسی. رسالۀ دکتری زبان‌شناسی. تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
References
Erteschik-Shir, N. (2007). Information Structure: The Syntax-Discourse Interface. Oxford: Oxford University Press.
Halliday, M. A. K. & Ch. M. I. M. Matthiessen (2014). Halliday’s Introduction to Functional Grammar. London and New York: Routledge.
Morgan, J. L. (1975). Some Interactions of Syntax and Pragmatics. In: P. Cole and J. L. Morgan (Eds.) Syntax and Semantics: Speech Acts, vol. iii. (pp. 289-303). New York: Academic Press.
Palmer, F. R. (2007). Mood and modality. Cambridge University Press.
Payne, J. R. (1985). Negation, In: T. Shopen (Ed.), Language Typology and Syntactic Description 1, 197-242.
Van Valin, Jr. R. D. (2005). Exploring the Syntax–Semantics Interface. Cambridge University Press.