اصطلاحات صوری و جوهری در زبان فارسی: مطالعه موردی برخی «اگر»- ساخت‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان‌شناسی، گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران.

2 استاد زبان‌شناسی، گروه زبان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

چکیده

نوشتار پیش رو ازمنظر دستور ساختی آن دسته از اصطلاحات صوری و جوهری را در زبان فارسی بررسی می­کند که نشانة «اگر» دارند. در حالت متعارف، نشانة «اگر» در جملات شرطی به­کار می­رود. برای این هدف، با درنظرگرفتن نظرات فیلمور و دیگران (1998)، شواهد فرهنگ فارسی عامیانه (1387) بررسی شده است. اصطلاحات صوری شامل «اگر»، مفاهیمی همچون احتمال ضعیف، انکار و نفی، قطعیت، ترغیب و شرط­بندی، تأکید و تهدید را بیان می­کنند و اصطلاحات جوهری شامل «اگر»، بیان­گر مفاهیمی نظیر آرزو، تعجیل، خواهش، امر محال و اعتراض هستند. یافته­ها نشان داد که اصطلاحات صوری، به توالی نحوی غیر متعارف تمایل دارند، امّا اصطلاحات جوهری به توالی نحوی متعارف گرایش دارند؛ همچنین، جابه­جایی در توالی نحوی و تغییر زمان افعال در برخی اصطلاحات صوری و جوهری، موجب خروج آن­ها از مفهوم اصطلاحی می­شود. آهنگ کلام نیز یک ویژگی ساختی متمایزکننده در برخی اصطلاحات صوری و جوهری است.
 

کلیدواژه‌ها


آل احمد، جلال (1331). زن زیادی. تهران: [بدون ناشر].
----------- (1340). نون و القلم. تهران: کتاب زمان.
----------- (1356). پنج داستان. تهران: رواق.
ابن­الرسول، سید محمد رضا؛ سمیه کاظمی نجف­آبادی و مهری کاظمی (1395). رابطة معنایی جمله­وارة پایه و پیرو در جمله­های شرطی زبان فارسی. ادب فارسی، 17 (1)، 93-112.       
بقایی، عاطفه و مهرداد نغزگوی کهن (1397). زمان دستوری جهان­های ممکن ساخت شرطی در زبان فارسی معاصر. زبان فارسی و گویش­های ایرانی، 3 (6)، 55-71.
پزشکزاد­، ایرج (1338). بوبول. تهران: نیل.
---------- (1351). دایی جان ناپلئون. تهران: صفی علیشاه.
پهلوان، عباس (1353). تشریفات. تهران: امیرکبیر.
جمال­زاده، محمدعلی (1320). یکی بود و یکی نبود. تهران: بنگاه پروین.
چهل تن، امیرحسین (1371). دیگر کسی صدایم نزد. تهران: جویا.
راسخ­مهند، محمد (1388). گفتارهایی در نحو. تهران: نشر مرکز.
------------ و مونا شمس­الدینی (1391). طبقه­بندی معنایی اصطلاحات فارسی از دیدگاه زبان­شناسی شناختی. مجلّة ادب­پژوهی، 6 (20)، 11-32.
شهری، جعفر (1357). شکر تلخ. تهران: امیرکبیر.
صفوی، علی اصغر (1350). قایقران رود پاییز. تهران: متین.
طبیب­زاده، امید (1393). طبقه­بندی و ضبط افعال اصطلاحی فارسی. نشر دانش، (4)، 4-20.
فرمان­فرمائیان، عبدالعلی (1356). سابقیه. تهران: آگاه.
کاظمیه، اسلام (1347). قصّه­های کوچه دلبخواه. تهران: رز.
کبیری، رؤیا و علی درزی (1394). جملات شرطی رویدادی در زبان فارسی. پژوهش­های زبان­شناسی، 7 (12)، 31-48.
مکارمی، اصغر (1342). شبگرد. تهران: آبشار.
ملکی، ساسان و محمد راسخ­مهند (1398). تغییرپذیری در اصطلاحات دارای نام­اندامِ سر در زبان فارسی. زبان فارسی و گویش­های ایرانی، 2 (8)، 7-35.
مهتدی، فضل­الله (1349). افسانه­ها. تهران: امیرکبیر.
میرصادقی، جمال (1345). چشم­های من خسته. تهران: اشرفی.
----------- (1347). شب­های تماشا و گل زرد. تهران: نیل.
----------- (1349). درازنای شب. تهران: کتاب زمان.
مینوی، مجتبی (1349). داستان­ها و قصّه­ها. تهران: خوارزمی.
نجفی، ابوالحسن (1387). فرهنگ فارسی عامیانه. چاپ دوم، تهران: نیلوفر.
هدایت، صادق (1313). وغ­وغ ساهاب. تهران: [بدون ناشر].
---------- (1323). ولنگاری. تهران: [بدون ناشر].
---------- (1330). حاجی آقا. تهران: امیرکبیر.
---------- (1333). علویه خانم. تهران: امیرکبیر.
References
Croft, W. & D. A. Cruise (2004). Cognitive Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
Culicover, W., J. Ray & J. Audring (2017). Multiword Constructions in the Grammar. Topics in Cognitive Sciece, 9 (3) 552-568
Fillmore, Ch. J., P. Kay & K. O'corner (1988). Regularity and Idiomaticity in Grammatical Constructions: The Case of Let Alone. Language, 64 (3), 501-538.
Fraser, B. (1970). Idioms within a Transformational Grammar. Foundations of Language, 6 (1), 22-42.
Goldberg, A. & L. Suttle (2010). Construction Grammar. WIREs Cognitive Science, (1), 468-477.
Healey, A. (1968). English Idioms. Kivung, 1 (2), 71-108.
Katz, J. & P. Postal (1963). The Semantic Interpretation of Idioms and Sentences Containing Them. MIT Research Laboratory of Electronic Quarterly Progress Report, (70), 275-282.
Kooij, J. G. (1968). Compounds and Idioms. Lingua. (21), 250-268.
Kovecses, Z. & P. Szabo (1996). Idioms: A View from Cognitive Semantics. Applied Linguistics, 17 (3), 326-355.
Machonis, P. A. (1985). Transformations of Verb Phrase Idioms: Passivization, Particle Movement, Dative Shift. American Speech, 60 (4), 291-308.
Wood, M. M. (1986). A definition of idiom. Bloomington, In: Indiana University Linguistics Club.