بررسی تاریخی خاستگاه واج‎های /l/ و نرمکامی‎شده /ɫ/ در زبان کردی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای فرهنگ و زبان‎های باستانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

در نوشتار پیش رو سرچشمه تاریخی واج‎های /l/ و نرمکامی‎شده /ɫ/ در دستگاه واجی زبان کردی (شاخه مرکزی و جنوبی) بررسی شده است. در این راستا، خاستگاه تاریخی واج‎های /l/ و /ɫ/ به‌ همراه فرایند تحوّل تاریخی واج یا خوشه‎هایی که در گذر از باستان به دوره نو، در کردی، به واج‎های /l/ و /ɫ/ تبدیل می‎شوند، بررسی شده است. بدین‎منظور، بررسی از صورت‎های بازسازی ‌شده از زبان هندوراوپایی آغاز و فرایند تحوّلات رخ‎داده در گذر به ایرانی باستان و ایرانی میانه (شمال‎ غربی) با ارائه نمونه‎هایی از هرکدام ارائه، سپس تحوّلات صورت‎گرفته در گذر به دوره نو در کردی بررسی شده است. واژه‎های نمونه بررسی‎شده در پژوهش حاضر، برگرفته از فرهنگ فارسی - کردی مردوخ (مردوخ، 1392) است. در این جستار استدلال می‎شود که واج‎ /l/ در کردی در مواردی خاستگاه هندواروپایی دارد و ادامه *l هندواروپایی است، معلوم می‎شود که l- در بافت آغازی واژه در کردی با *l- هندواروپایی در جایگاه آغازی واژه برابری می‎کند، افزون بر این مشخّص می‎شود که خاستگاه -ɫ در کردی برخاسته از *-l- هندواروپایی در بافت غیر آغازی واژه و توالی *d و *t هندواروپایی و ایرانی باستان مادر است. همچنین تفاوت‎هایی که بین واج‎های /l/ و /ɫ/، از منظر خاستگاه تاریخی و نیز جایگاه این واج‎ها در بافت واژه وجود دارد، آشکار می‎شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابوالقاسمی، محسن (1378). دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سمت.
ابوالقاسمی، محسن (1381). تاریخی زبان فارسی. تهران: سمت.
ارانسکی، ی. م. (1358). مقدمة فقه اللغه ایرانی. مترجم: کریم کشاورز. تهران: پیام.
آرلاتو، آنتونی (1384). درآمدی بر زبانشناسی تاریخی. مترجم: یحیی مدرسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
حسندوست، محمد (1393). فرهنگ ریشهشناختی زبان فارسی. (5 ج). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
رضایی باغ‎بیدی، حسن (2009). تاریخ زبانهای ایرانی. ژاپن: مرکز پژوهش زبان‎های دنیا. دانشگاه اوساکا.
طاهری، اسفندیار (1391). ریشه‎شناسی واژه‎هایی از گویش بختیاری. زبانها و گویشهای ایرانی (ویژهنامه فرهنگستان)، (1)، 111-138.
 فتاحی، مهدی (1399). حذف همخوان‎های چاکنایی در نام‎ها در کردی کلهری. فصلنامة مطالعات زبانها و گویشهای غرب ایران، 8 (31)، 45-56.
مردوخ، ماجد (1392). فرهنگ فارسی- کردی (سه‌جلدی). سنندج: دانشگاه کردستان