تحلیلی بوم‌گرایانه بر واژگانی‎شدن مفاهیم حوزۀ حیوانات اهلی در زبان کردی کرمانجی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان‎شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانشیار گروه زبان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی و گروه زبان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

کرمانجی، یکی از سه شاخۀ اصلی زبان کردی است که در ترکیه، سوریه، بخش‌هایی از عراق، غرب و شمال شرقی ایران رایج است. پژوهش حاضر با اتّخاذ چارچوب سطوح بازنمایی واژگانی و درنظرگرفتن مفهوم دانش زیست‌بومی، واژگان مرتبط با حوزۀ مفهومی حیوانات اهلی در زبان کردی کرمانجی شمال خراسان را تحلیل کرده است. چارچوب این مطالعه برمبنای «راهنمای گردآوری گویش‌ها برای گنجینۀ گویش‌های ایرانی» تهیه شده، سپس واژگان مرتبط با این حوزۀ مفهومی با استفاده از روش مصاحبۀ هدف‎مند گروهی، جمع‌آوری شده و طبق شاخص‌های چهارگانۀ واژگانی‎شدن مالت، سلومن و جننری و سطوح پنج‎گانۀ بازنمایی واژگانی برلین، بریدلاو و راون تحلیل شدند. نتایج پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که دو عامل «تفاوت در مرزبندی‌های متفاوت از یک مفهوم» و «لانه‌گزینی» در واژگانی‎شدن مفاهیم حوزۀ حیوانات اهلی در کرمانجی مؤثّر بوده و موجب ایجاد تمایزهای قابل‌ توجّهی براساس «جنسیت»، «سن»، «رنگ»، «افعال مرتبط با تولّد و زیست»، «واژگان مرتبط با نگهداری و تیمار حیوانات» و «مشاغل مرتبط» با آنان شده است؛ همچنین عوامل فرهنگی‌ای همچون تجربۀ رویارویی مستقیم و دانش گستردۀ زیست‌بومی درخصوص حیوانات اهلی موجب واژگانی‎شدن مفاهیم مختلف تا سطوح چهار و پنج بازنمایی واژگانی شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


افشار، طاهره و مریم عبدی بلوکانی (1399). واکاوی تعامل انسان و طبیعت در ضرب‌المثل‌های زبان فارسی از منظر زبان‌شناسی بوم‌گرا. پژوهشهای زبانی، 11 (2)، 1-24.
بیدکی، هادی (۱۳۹۷). سِدرَه و کُستی در کیش زرتشتی و انعکاس آن در کُشتی کرمانجی و شاهنامۀ فردوسی. فرهنگ و ادبیات عامه، ۶ (۱۹)، 194-176.
پارساپور، زهرا (1391). نقد بوم‎گرا، رویکردی نو در نقد ادبی. نقد ادبی، 5 (19)، 7-26.
پارساپور، زهرا (1395). ملاحظات اخلاق زیست‎محیطی هدایت و چوبک؛ نقد دو داستان. نقد ادبی، 9 (36)، 73-95.
توحدی، کلیم‌اله (1369). دیوان عرفانی جعفرقلی زنگلی. مشهد: تایپ سروش.
چوپانی عسگرآباد، علی‌اکبر (1390). بررسی ساخت دستوری گویش کردی کرمانجی قوچان از دیدگاه رده‌شناسی زبان. پایان‌نامۀ کارشناسی‎ارشد زبان‎شناسی همگانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
سویدانلویی، آدینه محمد (1395). بررسی زمینه‌های همگرایی، واگرایی با هویت ملّی قوم کرمانج خراسان. بیژن یورد. بجنورد
شریفیان، فرزاد (1398). زبانشناسی فرهنگی: مفهوم‌سازی‌های فرهنگی و زبان. مترجمان: طاهره احمدی‌پور؛ پریا زرم‌دیده و حامد مولایی. رفسنجان: دانشگاه ولی‌عصر (ع).
شقاقی، ویدا (1392)، مبانی صرف. تهران: سمت.
غیاثیان، مریم‌السادات و اکبر شیرینی (1395). انسان‌مداری و بازنمود آن در تعریف حیوانات در فرهنگ فارسی معین؛ تحلیلی در چارچوب انگارة زبان‌شناسی زیست‌بومی. نشریة پژوهشهای زبانشناسی، 8 (1)، 53-70.
فاطمی سیادر، شهلا؛ طلیعه ظریفیان؛ اکبر بیگلریان و محمد صدیق زاهدی (1397). رشد واجی در کودکان 3 تا 5 سالة‌ کُردزبان با گویش کرمانجی-میانی مکریانی. زبان و زبان‌شناسی، 14 (27)، 73-86.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی (1389). راهنمای گردآوری گویش‌ها برای گنجینۀ گویش‌های ایرانی. بازیابی شده در تاریخ 19/11/1399.
قطره، فریبا؛ حمیده پشتوان و مهناز طالبی دستنایی (1394). رویکرد زیست‎محیطی در پژوهش‎های زبان. زبانشناخت. 6 (1)، 231-243.
قنبری بگلر، جواد؛ محمود الیاسی و علی ایزانلو (1392). بررسی تفاوت‌های گویش کرمانجی بیگلر با گویش‌های کرمانجی مجاور. زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، 5 (8)، 1-19.
گنج‌بخش، محرم (1394). فرهنگ لغات و اصلاحات کرمانجی (زبان محاوره کرمانجی). مشهد: سخن‌گستر.