نقش قدرت جایگاهی در بروز فرایند همگونی در زبان فارسی بر مبنای رویکرد سیبویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکتری زبان‌شناسی، گروه زبان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

همگونی یکی از فرایندهای رایج در زبان‌های دنیاست. همگونی اصطلاحی است که اغلب به‌عنوان فرایند جایگزینی یک صدا یا تغییر برخی از ویژگی‌های صدا، تحتِ‌تأثیر صدای همجوار با آن به‌کار می‌رود. پژوهش پیشِ رو نقش قدرت جایگاهی در بروز فرایندهای همگونی و تعیین جهت روی‌دادن آن‌ها به‌صورت پس‌رو یا پیش­رو در زبان فارسی را بررسی می‌کند. داده‌ها از پیکرۀ «واژگان زایای زبان فارسی» شامل حدود ۵۵ هزار مدخل گردآوری شده‌ و برمبنای رویکرد سیبویه (قرن 2 ه. ق.) به نقش «قدرت جایگاهی» در بروز فرایندهای همگونی تحلیل شده‌اند. در مشخّصه‌های جایگاه تولید، روش تولید و واک، 33 مورد فرایند همگونی شناسایی و بررسی شده‌اند. برخی از یافته‌‌های پژوهش عبارت‌اند از: (1) حدود 94 درصد انواع فرایندهای همگونی در زبان فارسی به‌صورت پس‌رو و تنها ٦ درصد به‌صورت پیشرو صورت گرفته‌اند. (2) حدود 58 درصد از فرایندهای همگونی در مشخّصۀ روش تولید روی داده‌اند. (3) عامل «قدرت جایگاهی» در تعیین جهت فرایندهای همگونی نقش تعیین‌کننده دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Role of Positional Strength in The Occurrence of Assimilation Process in Persian Language Based On Sibawayhʹs View

نویسنده [English]

  • Zahra Karimi Bavaryani
Ph.D. Graduate in Linguistics, Department of Linguistics, Faculty of Literature and Humanity, University of Shahid Beheshti, Tehran, Iran
چکیده [English]

The present study investigates the role of positional strength in the occurrence of assimilation processes in Persian language in order to determine the direction of their occurrence as regressive or progressive. The data have been collected from the corpus of "Persian Vocabulary" including about 55,000 entries and have been analyzed based on the approach of Sibawayh (2nd century AH) to the role of "positional strength" in the occurrence of assimilation processes. 33 cases of these processes in the place of articulation, the manner of articulation and the voicing features have been identified and investigated. Some of the research findings are: 1- About 94% of the types of assimilation processes in Persian language have been done regressively and only 2% have been done progressively. 2. About 58% of the assimilation processes have taken place in the manner of articulation. 3- The factor of "positional strength" has a decisive role in determining the direction of assimilation processes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • positional strength
  • inherent strength
  • the scale of consonantal strength
  • assimilation processes
  • Sibawayh

مراجع

اسلامی، محرم؛ شریفی آتشگاه، مسعود؛ علیزاده لمجیری، صادق؛ زندی، طاهره. (1383). واژگان زایای زبان فارسی. مجموعه‌مقالات اولین کارگاه پژوهشی زبان فارسی و رایانه. تهران.
زاهدی، کیوان؛ فخاریان، فیضیه (1390). همگونی همخوان‌ها در زبان فارسی نوین: رویکرد واج‌شناسی هندسۀ مشخّصه‌ها. نشریۀ پژوهش‌های زبان‌شناسی، ۳ (۲)،۴۷ -۶۴.
صادقی، وحید (1391). همگونی محل تولید خیشومی تیغه‌ای در زبان فارسی: فرایندی مقوله‌ای یا مدرّج؟.          پژوهش‌های زبانی، ۳ (۲)، ۵۷-۶۵.
علی‌نژاد، بتول؛ میرسعیدی، عاطفه (1393). فرایند واجی همگونی همخوان با همخوان در زبان فارسی:               بررسی صوت‌شناختی. فصلنامة علمی - پژوهشی زبان ‌ﭘﮊوهی، 6 (11)، 165-186.
کرد زعفرانلوکامبوزیا، عالیه (1385). واج‌شناسی رویکردهای قاعده‌بنیاد. تهران: سمت.
محمّدی، زهرا و خرّم، سولماز (1397). بررسی فرایند همگونی همخوان‌ها در زبان فارسی در چهارچوب نظریۀ بهینگی. سوّمین کنفرانس بین‌المللی ادبیات و زبان‌شناسی. تهران.
نویدی باغی، سکینه (1392). بررسی واج‌آرایی واژگان بسیط چندهجایی در زبان فارسی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار