صفت‌سازی و صفت‌زدایی در زبان فارسی از دیدگاه سرنمون رده‌شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه اصفهان

3 استادیار گروه زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه اصفهان

چکیده

تحقیق حاضر به روش توصیفی-تحلیلی به بررسی صفت‌سازی و صفت‌زدایی در زبان فارسی از نگاه سرنمون رده‌شناختی می‌پردازد. این نوشتار به دنبال توصیف و تبیین پدیده‌های صفت‌سازی و صفت‌زدایی در زبان فارسی، بررسی میزان سرنمونگی صفت‌های حاصل از پدیدۀ صفت‌سازی و سرنمونگی اجزاء کلام حاصل از پدیدۀ صفت‌زدایی، و ارزیابی نظریۀ سرنمون رده‌شناختی در تعیین ویژگی‌های سرنمونی اجزاء کلامِ حاصل از این دو پدیده می­باشد. کار پیدا کردن کلمات حاصل از فرایندهای صفت‌سازی و صفت‌زدایی توسط محققان انجام شده است و سپس داده‌های جمع‌آوری­شده بر اساس معیارهای چارچوب نظری تحقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند و کاربرد آنها در پایگاه دادگان زبان فارسی و پیکرۀ بیجن‌خان مورد بررسی قرار گرفته است. این تحقیق نشان می‌دهد که در فرایند صفت‌سازی تغییراز اسم‌های < شیء، ارجاع> به صفت‌های <شیء، توصیف> صورت می‌گیرد، در صورتی که در پدیدۀ صفت‌زدایی، تبدیل از صفات <ویژگی، توصیف> و <کنش، توصیف> به اسم‌های <ویژگی، ارجاع> صورت می‌گیرد. همچنین در هر دو پدیده ما شاهد غیرسرنمون‌سازی کلمات هستیم. این تحقیق همچنین نشان می‌دهد که نظریۀ سرنمون رده‌شناختی قابلیت تعیین ویژگی‌های سرنمونی صفت‌ها و اسم‌های حاصل از دو پدیدۀ صفت‌سازی و صفت‌زدایی در زبان فارسی را دارد. مهمترین پیامد نظری این نوشتار تأیید ادعای زبانشناسان نقش­گرا و شناختی در مورد کاربرد بنیاد بودن دستور زبان است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی گیوی، حسن و حسن انوری (1374). دستور زبان فارسی 1. تهران: فاطمی‌‌.
باطنی، محمد رضا (1348). توصیف ساختمان دستور زبان فارسی. تهران: امیرکبیر.
------------ (1363). نگاهی تازه به دستور زبان. تهران: آگاه.
بیجن‌خان، محمود. پیکرۀ متنی اینترنتی زبان فارسی. برگرفته از: www.dadegan.ir.
خیام‌پور، عبدالرسول (1386). دستور زبان فارسی. تبریز: ستوده.
زرگر، ناهید (1350). ساختمان صفت در زبان فارسی. رسالۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
ساسانی، فرهاد (1380). آیا مقولات واژگانی برچسب‌های ثابتی دارند؟ پیوستارنگری کیهانی. مجلۀ زبان‌شناسی، شمارۀ 32، 72-102.
صادقی، علی اشرف و غلامرضا ارژنگ (1358). دستور: آموزش متوسطۀ عمومی، فرهنگ و ادب. تهران: وزارت آموزش و پرورش.
صدیقیان، مهین (1356). استعمال اسم به جای صفت. مجلۀ سخن، سال 25، 1048-1057.
عاصی، مصطفی. پایگاه دادگان زبان فارسی. برگرفته از: www.pldb.ihcs.ac.ir.
مشکوۃالدینی، مهدی (1379). دستور زبان فارسی بر پایۀ نظریۀ‌ گشتاری. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
Berlin, B. & P. Kay (1969). Basic Color Terms: Their Universality and Evolution. Berkeley, California: University of California Press.
Croft, W. (1991). Syntactic Categories and Grammatical Relations: The Cognitive Organization of Information. Chicago: University of Chicago Press.
------------ (2001). Radical Construction Grammar: Syntactic Theory in Typological Perspective. Oxford: Oxford University Press.
------------ (2003). Typology and Universals. Cambridge: Cambridge University Press.
Givon, T. (2001). Syntax: a Fundamental Typological Introduction, Vol. 1. Amsterdam & Philadelphia, John Benjamin Publishing Company.
Langacker, R. W. (1987). Foundations of Cognitive Grammar. Vol. 1, Theoretical Requisites. Stanford University Press.
Langacker, R. W. (2013). Essentials of Cognitive Grammar. Oxford: Oxford University Press.
Moravcsik, E. A. (2013). Introducing Language Typology, Cambridge: Cambridge University Press.
Rosch, E. (1973). Natural Categories. Cognitive Psychology, 4(3), 328-350.
---------- (1975). Cognitive Representations of Semantic Categories. Journal of Experimental Psychology, 104(3), 192-253.
----------, C. B. Mervis, W. D. Gray, D. M. Johnson & P. Boyes-Braem (1976). Basic Objects in Natural Categories. Cognitive Psychology, 8(3), 382-439.