صفت‌سازی و صفت‌زدایی در زبان فارسی از دیدگاه سرنمون رده‌شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه اصفهان

3 استادیار گروه زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه اصفهان

چکیده

تحقیق حاضر به روش توصیفی-تحلیلی به بررسی صفت‌سازی و صفت‌زدایی در زبان فارسی از نگاه سرنمون رده‌شناختی می‌پردازد. این نوشتار به دنبال توصیف و تبیین پدیده‌های صفت‌سازی و صفت‌زدایی در زبان فارسی، بررسی میزان سرنمونگی صفت‌های حاصل از پدیدۀ صفت‌سازی و سرنمونگی اجزاء کلام حاصل از پدیدۀ صفت‌زدایی، و ارزیابی نظریۀ سرنمون رده‌شناختی در تعیین ویژگی‌های سرنمونی اجزاء کلامِ حاصل از این دو پدیده می­باشد. کار پیدا کردن کلمات حاصل از فرایندهای صفت‌سازی و صفت‌زدایی توسط محققان انجام شده است و سپس داده‌های جمع‌آوری­شده بر اساس معیارهای چارچوب نظری تحقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند و کاربرد آنها در پایگاه دادگان زبان فارسی و پیکرۀ بیجن‌خان مورد بررسی قرار گرفته است. این تحقیق نشان می‌دهد که در فرایند صفت‌سازی تغییراز اسم‌های < شیء، ارجاع> به صفت‌های <شیء، توصیف> صورت می‌گیرد، در صورتی که در پدیدۀ صفت‌زدایی، تبدیل از صفات <ویژگی، توصیف> و <کنش، توصیف> به اسم‌های <ویژگی، ارجاع> صورت می‌گیرد. همچنین در هر دو پدیده ما شاهد غیرسرنمون‌سازی کلمات هستیم. این تحقیق همچنین نشان می‌دهد که نظریۀ سرنمون رده‌شناختی قابلیت تعیین ویژگی‌های سرنمونی صفت‌ها و اسم‌های حاصل از دو پدیدۀ صفت‌سازی و صفت‌زدایی در زبان فارسی را دارد. مهمترین پیامد نظری این نوشتار تأیید ادعای زبانشناسان نقش­گرا و شناختی در مورد کاربرد بنیاد بودن دستور زبان است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Adjectivalization and Deadjectivalization in Persian:A Typological Prototype Approach

نویسندگان [English]

  • Amin Karimi 1
  • Vali Rezaei 2
  • Rezvan Motavalian Naeini 3
1 University of Isfahan
چکیده [English]

Using a descriptive-analytical method, this research investigates adjectivalization and deadjectivalization in Persian within the framework of the Typological Prototype Theory. The research specifically aims at describing and explaining the two phenomena of adjectivalization and deadjectivalization in Persian, determining the prototypicality degree of the parts of speech resulting from these two processes, and evaluating the Typological Prototype Theory in determining the prototypical features of the adjectivalized nominals and nominalized adjectivals. The raw data were primarily selected by the researchers, analyzed based on the criteria and sub-criteria of the Typological Prototype Theory, and substantiated in the Persian Language Database and Bijankhan Corpus. This research shows that the category shift in the adjectivalization phenomenon is from the <object, reference˃ nouns into the <object, modification˃ adjectives, while that in the deadjectivalization process occurs from the <property, modification˃ and <action, modification˃ adjectives into the <property, reference˃ nouns. It was also shown in this study that deprototypicalization occurs in both adjectivalization and deadjectivalization processes, and that the Typological Prototype Theory can account for the prototypical features of the adjectivalized nominals and nominalized adjectivals.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • adjectivalization
  • deadjectivalization
  • the Typological Prototype Theory
  • structural coding
  • propositional act
  • behavioral potential
احمدی گیوی، حسن و حسن انوری (1374). دستور زبان فارسی 1. تهران: فاطمی‌‌.
باطنی، محمد رضا (1348). توصیف ساختمان دستور زبان فارسی. تهران: امیرکبیر.
------------ (1363). نگاهی تازه به دستور زبان. تهران: آگاه.
بیجن‌خان، محمود. پیکرۀ متنی اینترنتی زبان فارسی. برگرفته از: www.dadegan.ir.
خیام‌پور، عبدالرسول (1386). دستور زبان فارسی. تبریز: ستوده.
زرگر، ناهید (1350). ساختمان صفت در زبان فارسی. رسالۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
ساسانی، فرهاد (1380). آیا مقولات واژگانی برچسب‌های ثابتی دارند؟ پیوستارنگری کیهانی. مجلۀ زبان‌شناسی، شمارۀ 32، 72-102.
صادقی، علی اشرف و غلامرضا ارژنگ (1358). دستور: آموزش متوسطۀ عمومی، فرهنگ و ادب. تهران: وزارت آموزش و پرورش.
صدیقیان، مهین (1356). استعمال اسم به جای صفت. مجلۀ سخن، سال 25، 1048-1057.
عاصی، مصطفی. پایگاه دادگان زبان فارسی. برگرفته از: www.pldb.ihcs.ac.ir.
مشکوۃالدینی، مهدی (1379). دستور زبان فارسی بر پایۀ نظریۀ‌ گشتاری. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
Berlin, B. & P. Kay (1969). Basic Color Terms: Their Universality and Evolution. Berkeley, California: University of California Press.
Croft, W. (1991). Syntactic Categories and Grammatical Relations: The Cognitive Organization of Information. Chicago: University of Chicago Press.
------------ (2001). Radical Construction Grammar: Syntactic Theory in Typological Perspective. Oxford: Oxford University Press.
------------ (2003). Typology and Universals. Cambridge: Cambridge University Press.
Givon, T. (2001). Syntax: a Fundamental Typological Introduction, Vol. 1. Amsterdam & Philadelphia, John Benjamin Publishing Company.
Langacker, R. W. (1987). Foundations of Cognitive Grammar. Vol. 1, Theoretical Requisites. Stanford University Press.
Langacker, R. W. (2013). Essentials of Cognitive Grammar. Oxford: Oxford University Press.
Moravcsik, E. A. (2013). Introducing Language Typology, Cambridge: Cambridge University Press.
Rosch, E. (1973). Natural Categories. Cognitive Psychology, 4(3), 328-350.
---------- (1975). Cognitive Representations of Semantic Categories. Journal of Experimental Psychology, 104(3), 192-253.
----------, C. B. Mervis, W. D. Gray, D. M. Johnson & P. Boyes-Braem (1976). Basic Objects in Natural Categories. Cognitive Psychology, 8(3), 382-439.