چندمعنایی پسوند «- انه» فارسی: رویکرد ساختواژۀ ساختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشیار زبان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

پژوهش پیش رو، پسوند اشتقاقی «- انه» در زبان فارسی را مورد واکاوی قرار می‌دهد و سویه‌های گوناگون ساختاری و معنایی/ کارکردی آن را بررسی می‌کند. این پژوهش، با رویکردی ساخت‌بنیاد و در چارچوب نظریۀ ساختواژۀ ساختی انجام گرفته که می‌کوشد الگوهای واژه‎سازی را بر پایۀ مفهوم «ساخت» و «طرحواره‌های ساختی» تبیین نماید و روابط پایگانی میان طرحواره‌ها و زیرطرحواره‌ها را به‌گونه‌ای سامان‌مند نشان دهد. داده‌های پژوهش برگرفته از پیکرۀ ساختواژی خود نگارندگان (با بیش از 10000 واژۀ مشتق و مرکّب فارسی)، فرهنگ فارسی زانسو (کشانی، 1372) و واژه‌های مستخرج از فرهنگ پسوند در زبان فارسی (رواقی، 1388) است که 944 واژۀ مشتق ساخته‌شده با پسوند «- انه» را دربر می‌گیرد. یافته‌های پژوهش نشانگر آن است که «- انه»، پسوندی چندمعنا و دارای تنوّع معنایی چشمگیری است که میتواند در 12 زیرطرحوارۀ ساختی نمایان شده و واژه‌هایی از مقولۀ اسم، صفت یا قید بسازد. این چندمعنایی، نه در سطح واژه‌های عینی، بلکه در سطح طرحواره‌های ساختی انتزاعی قابل تبیین است و از این رو، آن را چندمعنایی ساختی می‌نامند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Polysemy of Suffix “-ɑne”: A Construction Morphology Approach

نویسندگان [English]

  • Parsa Bamshadi 1
  • Shadi Ansarian 1
  • Negar Davari Ardakani 2
1 Shahid Beheshti University
2 Linguistics Department, Faculty of literature and Humanities, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

The purpose of the present research is to analyze the Persian suffix ‘- ɑne’ and to examine its various structural and semantic/functional aspects. The study adopts a construction-based approach and uses the framework of Construction Morphology theory which tries to explain the word formation patterns using the notions of “construction” and “constructional schemas” and to shows hierarchical relations among constructional schemas and subschemas in a systematic manner. The data includes 944 derivative words with the suffix ‘-ɑne’ which are adapted from author’s own morphological corpus (including more than 10000 Persian compound and affixed words), Farhang-e Zānsoo (Reverse Dictionary, Keshani 1993) and Farhang-e Pasvand dar Zabān-e Fārsi (The Dictionary of Persian Suffixes, Ravaghi 2009). The findings of the research show that the suffix “-ɑne” has a remarkable semantic diversity and can appears in 12 constructional subschemas to form new nouns, adjectives or adverbs. This polysemy is not explainable at the level of concrete words but at the level of abstract constructional schemas, and therefore is called “constructional polysemy”.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • suffix ‘-ɑne’
  • affixation
  • Construction Morphology
  • constructional polysemy
  • construction-based approach

مراجع

بامشادی، پارسا و شادی انصاریان (1394). تبیین ساختارهای ناپایگانی زبان فارسی در چهارچوب نظریۀ ساختواژۀ ساخت­محور. در: مجموعه مقالات سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش­های کاربردی در مطالعات زبان، (صص 1-12)، تهران: دانشگاه تهران (انتشار به‌صورت لوح فشرده).
----------------------- (1395). رویکرد ساخت‌بنیاد به صرف و کاربرد آن در آموزش واژه‌های مشتق و مرکب فارسی برای فارسی‌آموزان. در: مهین‌ناز میردهقان، مجموعه مقالات نخستین همایش واکاوی منابع آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان، جلد دوّم، (صص 999-1020)، تهران: خاموش.
----------- و فریبا قطره (1396). چندمعنایی پسوند «- ی» فارسی: کندوکاوی در چارچوب ساختواژۀ ساختی. جستارهای زبانی، 8 (7)، 265-289.
بهشتی، علاء‌الدین (1355). ساختمان واژه زبان فارسی امروز. تهران: چاپخانۀ پیروز.
رفیعی، عادل (1391). صرف ساخت‌محور: شواهدی از فرایندهای واژه‌سازی در زبان فارسی. در: محمد دبیرمقدم، مجموعه‌مقالات هشتمین همایش زبان‌شناسی ایران، (صص 327-336)، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
---------- و سارا ترابی (1393). وراثت و انگیختگی رابطۀ صورت و معنی در واژگان: نمونه‌هایی از واژه‌سازی زبان فارسی. علم زبان، 2 (3)، 49-64.
رواقی، علی (1388). فرهنگ پسوند در زبان فارسی (بررسی دوازده پسوند). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
سامعی، حسین و ملیحه تفسیری (1393). الگوهای ساخت واژه در زبان فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
صادقی، علی­اشرف (1372). شیوه‌ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر (11). نشر دانش، (77)، 321-325.
صمصامی، محمد (1346). پیشوندها و پسوندهای زبان فارسی. اصفهان: نشر مشعل.
عظیم‌دخت، ذلیخا و عادل رفیعی (1395). واژه‌های مرکب مختوم به ستاک حال از منظر صرف ساختی: مورد [x - یاب]. در: شهرام مدرس خیابانی و فریبا قطره، مجموعه مقالات چهارمین همایش ملی صرف (صص 170-143). تهران: نشر نویسۀ پارسی.
فرشیدورد، خسرو (1386). فرهنگ پیشوندها و پسوندهای زبان فارسی. چاپ دوم. تهران: زوار.
کشانی، خسرو (1371). اشتقاق پسوندی در زبان فارسی امروز. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
----------  (1372). فرهنگ فارسی زانسو. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کلباسی، ایران (1391). ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز. چاپ پنجم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
Booij, G. (2007). Construction Morphology and the Lexicon. In: F. Montermini, G. Boye & N. R. Hathout (Eds.), Selected Proceedings of the 5th Decembrettes: Morphology in Tolouse (pp. 33-44). Somerville: Cascadilla Proceedings Project.
----------- (2010). Construction morphology. Oxford: Oxford University Press.
------------ (2013). Morphology in Construction Grammar. In: T. Hoffmann & G. Trousdale (Eds.), The Oxford Handbook of Construction Grammar (pp. 255-274). Oxford: Oxford University Press.
------------- (2015). Word-Formation in Construction Grammar. In: P.O. Müller, I. Ohnheiser, S. Olsen & F. Rainer (Eds.), Word-Formation: An International Handbook of the Languages of Europe, Vol. 1 (pp. 188-202). Berlin/Boston: De Gruyter Mouton.
مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران
دوره 6، شماره 22
مهر 1397
صفحه 21-39

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار