دوگان‌سازی فعل در زبان فارسی در رویکرد صرف ساخت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشیار گروه زبان شناسی، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 استاد گروه زبان‌شناسی، دانشکدة ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

4 دانشیار گروه زبان‌شناسی، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

هدف از پژوهش پیش رو، بررسی دوگان­سازی فعل در زبان فارسی است. نوعی از دوگان­سازی، تکرار کامل ترکیبات حاصل از بـ + پایة فعل مضارع است که به­صورت فعل امر، صفت، اسم یا قید کاربرد دارند و با تکرار آن­ها، واژة جدیدی ساخته می‌شود که ازنظر مقولة دستوری، معنا یا کاربرد، یا هر سه مورد نسبت به پایه متفاوت است. با توجّه به اینکه این دوگان‌ساخت‌ها صورت یا معنایی متفاوت از پایه دارند، می­توان آن­ها را ساخت نامید. آنچه در پژوهش حاضر از ساخت مدّ نظر است، ساخت مطرح در چارچوب دستور ساخت­ (خیرت بوی، 2010) است. در پژوهش حاضر دوگان­ساخت­های حاصل از تکرار بـ + پایة فعل مضارع به­مثابة ساخت مطرح شده و ویژگی عمومی صوری و معنایی این دوگان­ساخت­ها در قالب یک طرح­واره بررسی شده است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که برای همة نمونه‌های این نوع دوگان‌سازی کامل در زبان فارسی می­توان طرح­واره­ای ترسیم کرد که دو بخش صورت و معنا دارد. در بخش معنا، شدّت و انجام کار بیش از حدّ معمول ویژگی کلّی این ساخت است. پژوهش حاضر، پیکره­بنیاد بوده و نمونه­های دوگان­ساخت در متن نوشتاری یا گفتاری تحلیل و بررسی شده است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آل احمد، جلال (1350). پنج داستان. تهران: آدینه سبز.
----------- (1372). نفرین زمین. زیر نظر شمس آل احمد. تهران: فردوس.
اسلامی ندوشن، محمدعلی (1363). روزها. جلد 1. تهران: یزدان.
انوری، حسن (1381). فرهنگ سخن. جلد 2. تهران: سخن.
جام جم آنلاین (1392). چند روش برخورد با بچّه­های لجباز. برگرفته از: http://jjo.ir/JdVXqQ
جمال­زاده، محمدعلی (1389). کباب غاز. تهران: سخن.
دبیرمقدم، محمد و سیما ملکی (1395). تحلیل صوری و معنایی فرایند تکرار در زبان فارسی. مجلّة زبان‌شناسی وگویش­های خراسان، 10 (14)، 1-23.
-------------------- (1396). بررسی فرایند تکرار کامل در زبان فارسی: پژوهشی براساس نظریة تکرار صرفی. مجلّة جستارهای زبانی، 8 (7)، 29-51.
ذاکری، مصطفی (1381). اتباع و مهملات در زبان فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
رضایتی کیشه­خاله، محرم و بهروز سلطانی (1394). بررسی ساخت واژه‌ای، دستوری و معنایی فرایند تکرار در زبان فارسی. مجلّة جستارهای ادبی، 48 (189)، 81-112.
سوادکوهی، مازیار ( 1395 ، 18 دی). راهکاری که می­توان با آن داخل خانة رئیس جمهور را بهتر تماشا کرد. روزنامة همدلی، (505)، 1-12.
شقاقی، ویدا (1389). مبانی صرف. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
صفوی، کوروش (1358). آزادی و بند در واژگان غیر بسیط زبان فارسی. پایان­نامة کارشناسی­ارشد زبان‌شناسی، تهران: دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
عرفی­نژاد، محمدعلی (1395). کسب و کارهای سکّة شب عید. روزنامة گسترش، (124)، 1-16.
فرشیدورد، خسرو (1389)، ترکیب و اشتقاق در زبان فارسی. تهران: زوار.
کامبوزیا کرد زعفرانلو، عالیه (1388). واج­شناسی رویکردهای قاعده­بنیاد، تهران: سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
تقی­زاده، صفدر (1372). شکوفایی داستان کوتاه در دهة نخستین انقلاب. تهران: علمی.
کلباسی، ایران (1371). ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
گلفام، ارسلان و و علیرضا محی­الدّین قمشه­ای (1391). تصویرگونگی دوگان­ساخت‌ها در زبان فارسی، طبقه‌بندی معنایی. پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی ، 3 (9)، 153-172.
مدرس صادقی، جعفر (1368). سفر کسری. تهران: ایفا.
معین، محمد (1381). فرهنگ معین. تهران: آدنا، کتاب راه نو.
میرصادقی، جمال (1368). جهان داستان. تهران: نشر اشاره.
References
Aronoff, M. (1976). Word Formation in Generative Grammar. Cambridge, MA: MIT Press.
Bauer, L. (1988). Introducing Linguistic Morphology. Edinburgh University Press.
Booij, G. (2010). Construction Morphology. Oxford University Press.
------------ (2005). The Grammar of Words. Oxford University Press.
------------ (2007). Construction Morphology and the lexicon. Selected Proceedings of the 5th Décembrettes: Morphology in Toulouse, Fabio Momentermini, Gilles Boyé and Nabil Hathout, (pp. 34-44). Somerville: Cascadilla Press.
Goldberg, A. (1995). Constructions: A Construction Grammar Approach to Argument Structure. Chicago: Chicago University Press.
----------------- (2006). Constructions at Work: the Nature of Generalization in Language. Oxford: Oxford University Press.
----------------- (2009). The Nature of Generalization in Language. Cognitive Linguistics 20 (1), 93-127.
Hilpert, M. (2014). Construction Grammar and its Application to English. Edinburg University Press.
Inkelas, S. (2014). The Interplay of Morphology and Phonology. Oxford University Press.
-------------- & C. Zoll, (2005). Reduplication: Doubling in Morphology. Cambridge: Cambridge University Press.
Jackendoff, R. (2002). Foundations of Language: Brain, Meaning, Grammar, Evolution. Published by Oxford University Press in New York.