بررسی ارتقاء واکه پیش از همخوان خیشومی تیغه‌ای در زبان فارسی در قالب بهینگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار بخش زبان‌های خارجی و زبان‌شناسی، دانشگاه شیراز

چکیده

ارتقاء واکه در زبان فارسی به شکل­های مختلفی صورت می‌پذیرد. یکی از این اشکال، ارتقاء واکة افتادة پسین پیش از خیشومی تیغه­ای «-ɒn» است. در پژوهش حاضر به­منظور تحلیل این فرایند، ابتدا واژه‌های پربسامدی که این آرایش واجی در آن­ها به­کار رفته است، با استفاده از نرم‌افزار انت‌کنک در بخشی از پیکرة همشهری (حدود پانزده میلیون واژه) استخراج و در قالب نظریة بهینگی به­صورت رقابت محدودیت‌های نشان­داری و پایایی تحلیل گردیده است. پژوهش حاضر نشان می‌دهد به­مثابة یک محدودیت کلّی واج­آرایی در زبان فارسی واکة افتادة پسین پیش از همخوان خیشومی تیغه‌ای خواه در مرز هجا یا در میانة هجا استقرار نمی‌یابد (*-ɒn). نوشتار پیش رو نشان می‌دهد که در مواردی که در این پژوهش معرّفی شده است، این محدودیت قابل نقض است و تحلیل شد که هرکدام از این محدودیت‌ها در رقابت با محدودیت کلّی عدم استقرار واکة افتادة پسین پیش از خیشومی تیغه‌ای در اولویّت بالاتری قرار می‌گیرند و اجازه نمی‌دهند محدودیت کلّی مورد نظر اعمال شود. برخی از این محدودیت‌ها که در پژوهش حاضر معرّفی و تحلیل شد، محدودیت واژه‌های خاص، محدودیت اصطلاح تازة معادل­گذاری‌شده، محدودیت واژه‌های دخیل و محدودیت ستاک فعل وجهی «توانستن» است.

کلیدواژه‌ها


بی­جن­خان، محمود (1384). واج­شناسی: نظریة بهینگی. تهران: سمت.
جم، بشیر (1395). تحلیل استثناءها و گوناگونی آزاد در فرایند افراشتگیِ پیش خیشومی در چارچوب بهینگی. پژوهش­های زبانی، 7 (2)، 19-38.
صادقی، علی­اشرف (1363). تبدیل «ان» و «ام» به «اون» و «اوم» در فارسی گفتاری و سابقة تاریخی آن. مجلّة زبان­شناسی، 1 (1)، 52-71.
------------- (1380). تبدیل «ان» و «ام» به «اون» و «اوم» در فارسی گفتاری سابقة آن. مسائل تاریخی زبان فارسی. تهران: سخن.
صالحی کوپائی، هنگامه (1389). بررسی آکوستیکی ارتقاء واکه /a/ به [u] در بافت –n در زبان فارسی امروز. مجلّة زبان و زبان­شناسی، 6 (11)، 45-64.
منصوری، مهرزاد (1384 الف). گروه پوسته­ای در زبان فارسی. پایان­نامة دکتری زبان­شناسی. دانشگاه علامه طباطبایی.
----------- (1384 ب). ساخت سببی در زبان فارسی در قالب گروه پوسته­ای. مجلّة زبان و زبان­شناسی، 1 (1)، 91-113.
Adomako, K. (2012). Vowel Raising in Akan Reduplication, Legon. Journal of Humanities, 23, 155-184.
Al-Wer, E. (2002). 'Jordanian and Palestinian Dialects in Contact: Vowel Raising in Amman.' In: UNSPECIFIED, (Ed.) Language Change: The Interplay of Internal, External and Extra-Linguistic Factors. Contributions to the Sociology of Language. Mouton de Gruyter, 63-80. ISBN 9783110892598.
Beddor, P. S. (1983). Phonological and Phonetic Effects of Nasalization on Vowel Height. Ph.D. Dissertation, Indiana University.
Chomsky, N. & M. Halle (1968). The Sound Pattern of English. New York: Harper and Row.
Goldsmith, J. (1990). Autosegmental and Metrical Phonology. Basel Blackwell Ltd. Cambridge, Mass. 01242, USA.
He, W. & D. Rao (2013). Sichuan chengduhua yinxi cihui diaocha yanjiu (A survey of Sichuan Chengdu dialect). Sichuan University Press.
Hu, H. & Y. Zhang (2018). Path of Vowel Raising in Chengdu Dialect of Mandarin. Computation and Language (cs.CL).
Hsieh, F. F. (2012). Low Vowel Raising in Sinitic Languages: Assimilation, Reduction or Both?. Language and Linguistics, 13 (4), 583-623.
Kenstowicz, M. (1994). Phonology in Generative Grammar. S. L.: Blackwell.
Lengeris, A., E. Kainada & N. Topintzi (2016). Vowel raising, deletion and Diphthongization in Kozani Greek. Aristotle University of Thessaloniki. https// research gate. Net.
Kord Zafaranlou Kombouziya, A. & G. Sharifi (2012). Assimilation of final low back vowel in Eghlidi dialect. Iranian Journal of Iranian Language Studies, 4 (2), 97-118.
McCarthy, J. J. & A. S. Prince (1995). Faithfulness and Reduplicative Identity. In Papers In Optimality Theory, edited by Jill Beckman, Laura Walsh Dickey, and Suzanne Urbanczyk. Amherst: GLSA. ROA-60.

Mortensen, D. R. (2013). Tonally conditioned vowel raising in Shuijingping Mang. Journal of East Asian Linguistics, 22 (3), 189-216.

Ohala, J., P., Beddor, R., Krakow, & L. Goldstein (1986). Perceptual constraints and phonological change: A study of nasal vowel height. Phonology Yearbook, 3, 197-217. DOI: 10.1017/S0952675700000646.
Themistocleous, C. (2017). The Nature of Phonetic Gradience across a Dialect Continuum: Evidence from Modern Greek Vowels. Phonetica, 74 (3), 158-72.