تحلیل شناختی استعاره‌‌های عشق و غم در غزلیات شهریار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه جهرم

2 کارشناس‌ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه جهرم

چکیده

نظریۀ استعارۀ مفهومی در سال‌های اخیر، نگرش جدیدی از استعاره را مطرح کرده است و آن را از سطح صنعتی ادبی و بلاغی، به­شکل ابزاری برای شناخت و تفکّر تبدیل کرده است. پژوهش حاضر با بررسی استعاره‌های حوزۀ مفهومی عواطف، به بازنمود استعاره‌های «غم» و «عشق» در غزلیات محمدحسین شهریار پرداخته است. روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی است و هدف از آن دستیابی به الگویی شناختی از مفهوم‌سازی غم و عشق در این اشعار است تا بتوان در این راستا به ویژگی‌های زبانی و فرهنگی شاعر دست یافت و ارتباط استعاره با نظام فکری و اندیشگانی شهریار روشن شود. براساس یافته‌های پژوهش، شهریار برای بیان ویژگی‌های غم و عشق، از حوزه‌های مبدأ مختلفی بهره گرفته است. پرکاربردترین آ‌ن‌ها حوزه‌های «اشیاء»، «انسان»، «مکان» و «خوراک» هستند که در موضوعات غم و عشق مشترک‌اند؛ بنابراین احساس غم و عشق در نظام فکری شاعر تا حدود زیادی لمس‌کردنی، چشیدنی، دیدنی و شنیدنی است. بخش دیگری از حوزه‌های مبدأ نیز به صفات انتزاعی اختصاص دارد که غم را درد و رنج، اشتیاق، رمز و راز و آیین می‌داند و عشق را نیز نیک‌بختی، بلا، آیین و افسانه می‌شمارد.

کلیدواژه‌ها


آزادمنش، علی (۱۳۹۴). اندوه‌گرایی مشخّصۀ سبکی غزل شهریار، همراه با مقایسۀ این ویژگی در غزل‌های سعدی و حافظ. سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 28 (8)، ۱۰۱–۱۲۵.
ابهری، مهناز (1389). شهریار و نوگرایی ادبی. کتاب ماه ادبیات، 155(41)، 27-29.
استوار نامقی، سید محمد و محمد رضا قربان‌صباغ (1394). استعاره‌های سماع در انس‌التّائبین احمد جام. مطالعات عرفانی، 3 (22)، 5-38.
باطنی، محمد رضا (1385). رابطۀ زبان و تفکر، در: مجموعه­مقالات پیرامون زبان و زبان‌شناسی. (صص. 74-76). چاپ سوم، تهران: نشر آگه.
پورابراهیم، شیرین و فاطمه نعمتی (1393). مکان‌شدگی مفهوم زمان در قرآن، در مجموعه­مقالات دانشگاه علامه طباطبایی، (صص. 355-366). تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
راکعی، فاطمه (1388). نگاهی نو به استعاره؛ تحلیل استعاره در شعر قیصر امین‌پور. پژوهش‌های ادبی، 7 (26)، 77-99.
زرقانی، سید مهدی؛ محمد جواد مهدوی و مریم آیاد (1392). تحلیل شناختی استعاره‌های عشق در غزلیات سنایی. جستارهای ادبی، 46(183)، 1-30.
سجودی، فرزان و زهرا قنبری (1391). بررسی معنا شناختی استعارۀ زمان در داستان‌های کودک به زبان فارسی؛ گروه‌های سنی: الف، ب و ج. فصلنامۀ نقد ادبی، 5 (19)، 135-156.
شاه‌مرادی، سیدمحمد (۱۳۸۹). جایگاه عرفان در شعر شهریار. فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، 2(3)، ۱۴۹–۱۷۲.
شهریار، محمدحسین (1395). دیوان اشعار. دورۀ دو جلدی، چاپ پنجاه و دوم، تهران: نگاه.
عراقی، فخرالدین (1363). کلیات عراقی. تصحیح سعید نفیسی، تهران: سنایی.
علی‌زاده، جمشید (1384). یادنامۀ سید محمد حسین شهریار؛ سال­شمار زندگی شهریار. مجلّۀ بخارا، (43)، 348-357.
غیبی، سید محمودرضا (۱۳۹۵). آشنایی زدایی در شعر شهریار. بهارستان سخن، 33 (13)، 1-24.
فضایلی، سیده مریم و شیما ابراهیمی (۱۳۹۳). بررسی استعماره مفهومی احساس غم در شعر مسعود سعدی سلمان. درّ دری، 13(4)، 65-80.
گلفام، ارسلان و فاطمه یوسفی‌راد (۱۳۸۱). زبان شناسی شناختی و استعاره. تازه‌های علوم شناختی، 4 (3)، 1-15.
لیکاف، جورج (1383). نظریۀ معاصر استعاره‌. ترجمۀ فرزان سجودی؛ در استعاره مبنای تفکر و ابزار زیبایی آفرینی، به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سورۀ مهر.
هاشمی، زهره (1389). نظریۀ استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون. فصلنامۀ ادب‌پژوهی، 4 (12)، 119-140.
Lakoff, G & . M. Jahnson (1980). Metaphors we Live by, Chicago, University of Chicago Press.
-------- (1993). The Contemporary Theory of Metaphor and Thought. Andrew Ortony (Ed). Combridge: Combridge University Press.
 & -------- M.  Jahnson (1999). Philosophy in the flesh: the embodied mind and its callenges to western thought. New York. Bashk book.