سیر تغییرات ساخت‎های سببی صرفی و نحوی در فارسی نو؛ پژوهشی پیکره‎بنیاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی همگانی، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

2 دانشیار گروه زبان‌شناسی همگانی، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر برای نخستین­بار، ساخت‎های سببی صرفی و نحوی زبان فارسی نو را براساس رده‎شناسی دیکسون (2012) بررسی پیکره­بنیاد کرده است ؛ ازآنجاکه تاکنون پژوهشی که در گذر زمان و براساس پیکره، به این ساخت‎ها توجّه کرده باشد، صورت نگرفته است، برآن شدیم تا در نوشتار پیش رو، درزمانی ساخت‎های سببی زبان فارسی نو را بررسی کنیم. برای این منظور، سی کتاب و از هر کتاب به­طور تقریبی ده­هزار واژه از قرون چهارم تا هفتم و همچنین دو قرن اخیر انتخاب شد؛ سپس ساخت‎های سببی صرفی و نحوی آن­ها استخراج و براساس چارچوب یادشده، ازنظر صوری تحلیل شده و قرن‎های مختلف نیز ازنظر نوع فعل سببی و بسامد وقوع با یکدیگر مقایسه شده‎اند. پیکر‎ة این پژوهش شامل 772 ساخت سببی صرفی و نحوی بوده است. نتایج تحلیل پیکره نشان داد که کاربرد سازوکار نحوی محدود به قرن‎های اخیر است و در قرون اوّلیه، نمونه‎ای از این نوع ساخت یافت نشد. این مسئله با سیر تغییر زبان فارسی از زبانی ترکیبی به زبانی تحلیلی هم­سو است. نتیجة دیگر پژوهش آن است که کاربرد ساخت‎هایسببی از ابتدای فارسی نو به بعد کمابیش با سیر نزولی همراه بوده‎ است به‎طوری‎که در قرن سیزدهم به کمترین میزان خود می‎رسد و سپس دوباره در قرن اخیر، افزایش می‎یابد؛ همچنین نتایج تحلیل داده‎ها نشان می‎دهد کهبرخلاف ساخت‎های سببی نحوی که با افزایش بسامد روبه­رو بوده‎اند، از شمار سببی‎های صرفی کاسته شده‎ است؛ به‎طوری‎که در فارسی نو متأخّر فعل‎هایی نظیر میراندن، آگاهاندن، شنواندن، گنداندن، فسراندن، پزاندن، بُراندن و فراموشاندن که در قرون اوّلیه کاربرد داشته‎اند، کنار گذاشته‎ شده‎اند.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Evolution of Morphological and Syntactic Causative Constructions in Modern Persian: A Corpus-based Study

نویسندگان [English]

  • Maryam Baba Ahmadi Amani 1
  • Mehrdad Naghzguy Kohan 2
1 Ph.D. Student of Linguistics, Faculty of Literature and Humanities, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran.
2 Associate Professor of Linguistics, Department of Linguistics, Faculty of Literature and Humanities, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran.
چکیده [English]

Our purpose in this article is to investigate the formal mechanisms of causative constructions of Modern Persian language based on Dixon (2012) typology. In this diachronic study, a corpus of more than 330000 words and 4151 causative constructions extracted from 30 books of 4th to 7th and 13th and 14th AH centuries. The analysis of Persian causative constructions shows that this language uses three known lexical, morphological, and syntactic mechanisms in order to express the causative meaning so that lexical mechanism has the highest occurrence frequency among them. The data shows that syntactic causative application is restricted to the recent centuries so that no construction of this type has been found in early centuries. Our findings also prove that 4th century has the most frequency of causatives and we can see a decreasing rate of these constructions so that 13th century has the lowest position and again we observe an increasing rate in the current century. The results also indicate that morphological causatives have had a decreasing frequency so that some verbs like "faramushandan", "shanavandan", "agahandan" and… have been omitted from speakers’ vocabulary. Another result is that although existence of a causative verb is necessary for a construction to be regarded as a causative, it is not enough.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • causative constructions
  • syntactic causative
  • morphological causative
  • lexical causative
  • Corpus-based linguistics

مراجع

ابن‎سینا، حسین (1331). طبیعیات: دانشنامة علائی. به­تصحیح محمد مشکوه. تهران: انجمن آثار ملّی.
بلعمی، ابوعلی محمد (1353). تاریخ بلعمی. به‎تصحیح محمدتقی بهار. جلد اول. تهران: تابش.
ترجمة تفسیر طبری (1356). به­تصحیح حبیب یغمائی. تهران: توس.
تفسیر قرآن کمبریج (1349). به­تصحیح جلال متینی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جمال‎زاده، سید محمدعلی (1333). دارالمجانین. تهران: کانون معرفت.
جوینی، عطاالملک (1387). تاریخ جهانگشای جوینی. به­تصحیح محمد قزوینی. تهران: هرمس.
خسروی، محمدباقر (1374). شمس و طغرا. تهران: چاپ فجر اسلام.
دبیرمقدم، محمد (1384 الف). ساخت‎های سببی در زبان فارسی.در: محمد دبیرمقدم، پژوهش‎های زبان‎شناختی فارسی، (صص 18-82).تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
----------- (1384 ب). فعل مرکب در زبان فارسی. در: محمد دبیرمقدم، پژوهش‎های زبان‎شناختی فارسی (149-199). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
درزی، علی و فاطمه کرمپور (1391). بررسی ساخت‎های سببی ساختواژی زبان فارسی. مجلّة پژوهش‎های زبان، 3 (2)، 23-41.
دولت­آبادی، محمود (1352). سفر. تهران: گلشایی.
راسخ‎مهند، محمد (1386). ساخت ناگذرا در زبان فارسی. مجلّة زبان و زبان­شناسی، 3 (1)، 1-20.
زارعی‎فرد، رها و والی رضایی (1390). بررسی رده‎شناختی ساخت‎های سببی در زبان فارسی. مجلّة زبان‎شناسی و گویش‎های خراسان، 3 (1)، 29-50.
شجاعی، راضیه و غلامحسین کریمی‎دوستان (1394). عوامل مؤثّر بر تناوب سببی در زبان فارسی. مجلّة جستارهای زبانی، 6 (5)،261-283.
طبیب‎زاده، امید (1385). ظرفیت فعل و ساخت­های بنیادین جمله در فارسی امروز؛ پژوهشی براساس نظریة دستور وابستگی. تهران: نشر مرکز.
----------- (1393). تناوب‏‎های «آغازی/ سببی» و «معلوم/ مجهول» در فارسی. مجلّة ادب‎پژوهی، (30)، 9-28.
غزالی‎، امام‎ محمد (1315). نصیحت الملوک. بامقدّمه، تصحیح و حاشیة جلال‎الدّین‎همایی. تهران: مجلس.
قاضی منهاج سراج، محمد (1391). طبقات ناصری. کابل: بنیاد فرهنگ جهانداران غوری.
گردیزی، محمود (1363). زین الاخبار: تاریخ گردیزی. به­تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مرادی کرمانی، هوشنگ (1384). شما که غریبه نیستید. تهران: معین.
معروفی، عباس (1380). سمفونی مردگان. تهران: ققنوس.
میهنی، محمد (1386). اسرار التّوحید فی مقامات الشّیخ ابی سعید. به‎تصحیح محمدرضا شفیعی‎کدکنی. تهران: آگه.
ناتل‎خانلری، پرویز (1353). تاریخ زبان فارسی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
هروی، علی (1346). الابنیه عن حقایق الادویه. به‎تصحیح احمد بهمنیار. تهران: دانشگاه تهران.
References
Comrie, B. (1985). Causative Verb Formation and other Verb-Deriving Morphology. In: Timothy Shopen, Grammatical Categories and the Lexicon, 3 (pp. 309-348). Cambridge: Cambridge University Press.
-------------- (1989). Language Universals and Linguistic Typology: Syntax and Morphology. Chicago: University of Chicago Press.
Dabir-Moghaddam, Mohammad (1982). Syntax and Semantics of Causative Construction in Persian. Ph.D. Dissertation. University of Illinois.
Dixon, R. M. W. (2000). Typology of Causative Constructions. In: R. M. W. Dixon & A. Y. Aikhenvald (Eds.), Changing Valency: Case Studies in Transitivity (pp. 30-79). Cambridge: Cambridge University Press.
------------------- (2012). Basic Linguistic Theory: Further Grammatical Topics, 3. Oxford: Oxford University Press.
Gilquin, G. (2010). Corpus, Cognition and Causative Constructions. Amsterdam: John Benjamins.
Haiman, J. (1985). Iconicity in Syntax. Amsterdam: John Benjamins.
Kemmer, S. and A. Verhagen (1994). The Grammar of Causatives and the Conceptual Structure of Events. Cognitive Linguistics, 5 (2), 115-157.
Shibatani, M. (1976). The Grammar of Causative Constructions: A Conspectus. In: Masayoshi Shibatani, Syntax and Semantics, 6, (pp. 1-40). New York: Academic Press.
Shibatani, M. and P. Pardeshi (2002). The Causative Continuum. In: M. Shibatani (Ed.), the Grammar of Causation and Interpersonal Manipulation, (pp. 85-127). Amsterdam: John Benjamins.
Song, J. J. (1996). Causatives and Causation: A Universal-Typological Perspective. London: Longman.
----------------- (2008). Periphrastic Causative Constructions. From: WALS 110, at http//:www.wals.info/feature/description/110.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار