چندمعنایی نظام‌مند در رویکرد شناختی، تحلیل چندمعنایی فعل حسّ دیدن در زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه پیام نور

2 استادیار زبان‌شناسی، دانشگاه پیام نور

3 دانشیار زبان‌شناسی، پژوهشکدة زبان‌شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهران، ایران

4 دانشیار زبان‌شناسی، دانشگاه پیام نور.

چکیده

پژوهشِ توصیفی- تحلیلیِ حاضر با استفاده از الگوی جسم­انگاری (آنتونانو، 1999 و 2002) و شبکۀ معناییِ افعال حسّی (افراشی و عسگری، 1396) چندمعنایی فعل حسّی دیدن را توصیف و تحلیل کرده است. بدین­منظور، معانی فعل دیدن در زبان فارسی با استفاده از لغت نامه دهخدا ، فرهنگ معین و پایگاه دادگان زبان فارسی جمع­آوری شدند. در این مرحله (4500) جمله از پایگاه دادگان زبان فارسی استفاده شد که برمبنای معانی بسط­یافته دسته­بندی شدند. تحلیل­های نوشتار پیش رو که بیشتر با مدّ نظر قراردادن قابلیت­های حواس بشری و شیوة دریافت ما از جهان اطراف صورت می­گیرد، نشان می­دهد که جسم­انگاری سرچشمه مفهوم­سازی استعاری و بسط معنایی فعل دیدن است و چندمعنایی فعل دیدن حاصل تعامل محتوای معنایی این فعل با دیگر عناصر سطح جمله است. یافته­های پژوهش حاضر در راستای آنتونانو (1999) و افراشی و عسگری (1396) است. مواردی نیز یافت شد که آنتونانو (1999 و 2002) به آن­ها اشاره­ای نکرده است. از طرفی، یافته­های نوشتار پیش رو درراستای اظهاراتِ آنتونانو (2002)، ایوانز و ویلکینز (2000) و کووچش (2005) است که ایده جهانی بودن بسط معنایی افعال حسّی سویتزر (1990) را مورد تردید قرار داده بودند.
 

کلیدواژه‌ها


اصفهانی، میرزا حبیب (1351). حاجی­بابا اصفهانی. تهران: نشر مرکز.
افراشی، آزیتا و صامت جوکندان (1393). چندمعنایی نظام­مند با رویکردی شناختی: تحلیل چندمعنایی فعل حسّی شنیدن در زبان فارسی. ادب­پژوهی، 8 (30)، 29-59.
---------- و ساناز عسگری (1396). چندمعنایی فعل حسّی دیدن در زبان فارسی: پژوهشی شناختی و پیکره­ای. پژوهش­های زبان­شناسی تطبیقی، 7 (14)، 61-73.
پزشک­زاد، ایرج (1349). دایی­جان ناپلئون. تهران: صفی­علیشاه.
حافظ، شمس الدین محمد(1378).دیوان حافظ. تهران. طلوع.
چوبک، صادق (1356). سنگ صبور. تهران: لک­لک.
حجازی، محمد (1339). پریچهر. تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی­اکبر (1325). لغت­نامه. تهران: مؤسّسة لغت­نامۀ دهخدا.
روزنامۀ ایران. پایگاه دادگان زبان فارسی (1-1380). http://pldb.ihcs.ac.ir/.
روزنامۀ ایران – اجتماعی. پایگاه دادگان زبان فارسی (1-1380). http://pldb.ihcs.ac.ir/.
روزنامۀ ایران – ادبی. پایگاه دادگان زبان فارسی (1-1380). http://pldb.ihcs.ac.ir/.
روزنامۀ همشهری. (02/81 الف). /.https://images.hamshahrionline.ir
نغزگوی کهن، مهرداد و راسخ­مهند، محمد (1391). دستوری­شدگی و بسط استعاری. پژوهش­های زبانی، 3 (1)، 117-134.
هدایت، صادق (1356). پروین دختر ساسان. تهران: لک­لک.
References
Antuñano, I. I. (1999). Polysemy and Metaphor in Perception Verbs: a Cross-linguistic Study. Ph. D. Thesis, University of Edinburgh.
---------------- (2002). Mind-as-body as a cross-linguistic conceptual metaphor. Miscelánea, A Journal of English and American Studies, (25), 93-119.
----------------- (2008). Vision metaphors for the intellect: Are they really cross-linguistic?. Journal of the Spanish Association of Anglo-American Studies, (30), 15-33.
Crystal, D. (1991). The Cambridge Encyclopedia of Language. Cambridge University Press.
Evans, N. & D. Wilkins (2000). In the mind's ear: the semantic extensions of perception verbs in Australian. Language (76), 546-592.
Goldstein, E. B. (2010). Sensation and perception.(8th Ed.). Belmont, CA: Wads worth, Cengage Learning.
Gunnarsdóttir, A. B. (2013),Conceptual metaphors in perception verbs A comparative analysis in English and Icelandic. Ph.D. Thesis, University of Iceland School of Humanities Department of English.
Heine, B., U. Claudi & F. HÜnnemeyer (1991). Grammaticalization: A onceptual Framework. Chicago: Chicgo University press.
Johnson, M. (1987). The body in the mind: the bodily basis of meaning, imagination, and reason. Chicago: University of Chicago Press.
Koveceses, Z. (2002): Metaphor: A Practical Introduction. Oxford: Oxford UP.
----------------- (2005). Metaphor in Culture. New York and Cambridge: Cambridge University Press.
Lakoff, G. (1987). Women, Fire and Dangerous Things, What Categories Reveal about the Mind. Chicago and London: Chicago University Press.
-------------- & M. Johnson (1980). Metaphors We Live by. Chicago: Chicago UP.
----------------------------------- (1999). Philosophy in the Flesh, The Embodied Mind and its Challenges to Western Thought, New York: Basic Books.
Lehrer, A. (1990). Polysemy, Conventionality, and the Structure of the Lexicon. cognitive linguistics, 1 (2), 207-246.
Neagu, M. (2013). What is universal and what is language specific in the polysemy of perception verbs, RRL, LVIII, 3, p. 329-343, Bucureşti.
Sekuler, R. & R. Blake (1994). Perception. New York: McGraw-Hill.
Sjöström, S. (1998). From vision to cognition a study of metaphor and polysemy in Swedish. John Benjamins Publishing Co.
Sweetser, E. (1990). From Etymology to Pragmatics: Metaphorical and Cultural Aspects of Semantic Structure. Cambridge: Cambridge University Press.
Taylor, J. R. (1995). Linguistic Categorization, Prototypes in Linguistic Theory. Cambridge: Cambridge University Press.
Viberg, A. (1983). A universal lexicalization hierarchy for the verbs of perception. In: F.Karlsson (Ed.), Papers from the Seventh Scandinavian Conference of Linguistics. (pp. 260-275). Helsiniki: University of Helsinki.
-------------- (1984). The Verbs of Perception: A Typological Study. In: B. Butterworth, B. Comrie & Ö. Dahl (Eds.), Explanations for LanguageUniversals, (pp. 123-162). Berlin: Mouton de Gruyter.
-------------- )2008( Swedish verbs of perception from a typological and contrastive perspective. In: J. Lachlan Mackenzie and Elsa M. González-Álvarez (Eds.), Languages and Cultures in Contrast and Comparison, María de los Ángeles Gómez González, (pp. 123-172). Amsterdam and Philadelphia: John Benjamin.