استعاره های مفهومی زمان در زبان فارسی: رویکردی شناختی-پیکره ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی شناختی، پژوهشکده علوم شناختی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه زبان‌شناسی، پژوهشکده علوم شناختی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

3 استادیار گروه زبان‌شناسی شناختی، پژوهشکده علوم شناختی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

4 استادیار گروه روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

استعاره نوعی نگاشت منظّم بین دو حوزة مفهومی است. در استعاره حوزه­ای تجربی که حوزة مبدأ خوانده می­شود، بر حوزة دیگری که حوزة مقصداست، نگاشت می­شود. مفاهیم انتزاعی مانند زمان، به‌وسیلة استعارة مفهومی در ذهن بشر درک و مفهوم‌سازی می‌شوند. هدف پژوهش حاضر بررسی استعاره­های مفهومی حوزة زمان در زبان فارسی است. روش این مطالعه، تحلیل پیکره­ای و شامل متون نوشتاری زبان فارسی معاصر از پایگاه داده­های زبان فارسی است. نمونة این پیکره، شامل (36) متن از نویسندگان معاصر همچون آل‌احمد (1333 و 1343)، ابراهیمی (1345 و 1382)، بهرنگی (1342)، پارسی­پور (1369)، پیرزاد (1379)، جعفری (1386)، جمالزاده (1343)، چوبک (1328)، حجازی (1308)، دانشور (1348)، دولت­آبادی (1367)، ریاحی (1385)، گلستان (1353)، فلاح (1394)، مستور (1397)، نفیسی (1330) و هدایت (1332 و 1315) است. پس از تحلیل پیکره، (605) عبارت استعاری زمان در (11) نگاشت استخراج شد. نتایج نشان داد که پرکاربردترین حوزه­های مبدأ برای درک و بیان استعاری زمان براساس این پیکره، شیء، ماده، مسیر، مکان و ظرف هستند؛ بنابراین، از بررسی میزان بسامد بالای حوزه­های مبدأ شیء و ماده می­توان نتیجه گرفت که این نوع مفهوم‌سازی از زمان، نشان­گر ویژگی­های درون­فرهنگی است که بر نگرش نویسندگان معاصر زبان فارسی اثر گذاشته است.
.
 

کلیدواژه‌ها


آل­احمد، جلال (1337). مدیر مدرسه. تهران: کتاب­های پرستو.
ابراهیمی، نادر (1345)، بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم. تهران: روزبهان.
افراشی، آزیتا (1392). ادراک و بازنمود زبانی زمان: تحلیل شناختی. در: مجموعه­مقالات همایش زبان­شناسی و آموزش زبان فارسی، (صص. 107-121).فارس: علوم و تحقیقات فارس.
-------- (1395). مبانی معناشناسی شناختی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-------- (1397). استعاره و شناخت. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
جاماسبی، مریم (1395). بررسی استعاره­های مفهومی زمان، حالت و تغییر در اشعار شفیعی‌ کدکنی در چارچوب معنی‌شناسی شناختی. پایان­نامة کارشناسی­ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه پیام­نور استان گیلان.
جعفری، فرهاد (1386). کافه پیانو. تهران: چشمه.
حجازی، محمد (1349). اندیشه. تهران: ابن ­سینا.
رضانژاد رامهرمزی، امیر (1389). مقوله­بندی زمان در زبان فارسی. پایان­نامة کارشناسی­ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبایی.
شکری، یداله و سمانه شمسی­زاده (1397). بررسی استعاره­هایزمان در تاریخ بیهقی با رویکرد زبان­شناسی شناختی. مطالعات زبانی و بلاغی، 9 (18)، 211-232.
علیزاده­فرد، سوسن؛ طیبه محتشمی؛ مرجان حقیقت‌گو و فیلیپ جورج زیمباردو (۱۳۹۵)، بررسی خصوصیات روان­سنجی فرم کوتاه پرسش­نامه چشم­انداز زمان در جمعیت بزرگ­سالان شهر تهران. دوفصلنامة روان‌شناسی بالینی و شخصیت، 14 (2)، 169-157.
فراروی، جمشید (1387). کتاب فرهنگ طیفی. تهران: هرمس.
قاسم‌زاده، حبیب­الله (1378). شناخت و استعاره. تهران: فرهنگیان.
کوچش، زُلتن (1393). مقدّمه­ای کاربردی بر استعاره. مترجم: شیرین پورابراهیم. تهران: سمت.
کوشکی، فاطمه (1396). بررسی تطبیقی استعارة مفهومی زمان در اشعار ناصرخسرو و اخوان ثالث. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، 5 (19)، 37-61.
گلستان، ابراهیم (1327). آذر ماه آخر پاییز. تهران: نشر بازتاب نگار.
----------- (1353). اسرار گنج دره جنی. تهران: آگاه.
گلشیری، هوشنگ (1348). شازده احتجاب. تهران: نیلوفر.
گلفام، ارسلان؛ عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا و سیما حسن­دخت فیروز (1388). استعارة زمان در شعر فروغ فرخزاد ازدیدگاه زبان­شناسی شناختی. نقد ادبی، 2 (7)، 121-136.
مرعشی، نسیم (1393). پاییز فصل آخر سال است. تهران: سرچشمه.
نصیب ضرابی، فهیمه و محمدرضا پهلوان­نژاد (1393). تبلور مفهوم زمان: براساس حرکات استعاری دستان. پژوهش­های زبانی، 5 (1)، 109-128.
نیلی­پور، رضا (1394). زبان­شناسی شناختی، دومین انقلاب فرهنگی معرفت­شناسی در زبان­شناسی. تهران: هرمس.
هدایت، صادق (1315) بوف کور. تهران: جاویدان.
یوسفی­راد، فاطمه (1382). بررسی استعاره زمان در زبان فارسی؛ رویکرد معناشناسی شناختی. پایان­نامة کارشناسی­ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه تربیت مدرس.
References
Alexander, S. (1920). Space, time & deity. The Gilfford lectures as Glasgow, (pp.1916-1918). London: Macmillan and co., limited.
Brown, H. D. (2000). Principles of Language Learning and Teaching. London: Longman.
Evans, V. & M. Green (2006). Cognitive Linguistics: An Introduction. L. Erlbaum: Edinburgh university press.
------------ (2013). Language and time: A cognitive linguistics approach. New York: Cambridge University Press.
Feldman, J. & S. Narayanan (2004). Embodied meaning in a neural theory of language. Brain and Language, 89 (2), 385-392.
Galton, A. (2011). Time flies but space does not: Limits to the spatialization of time. Journal of pragmatics, 43 (3), 695-703.
Lakoff, G. (1993). The contemporary theory of metaphor. In ortony. Metaphor & thought: (2th edition).Cambridge: Combridge University Press.
------------ & G. M. Johnson (1980). Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago Press.
------------ & G. M. Johnson (1999). Philosophy in the Flesh: The Embodied Mind and its Challenge to Western Thought. New York: Basic Books.
Ortony A. (1993). Metaphor and thought. Cambridge: Cambridge University Press.
Poppel, E. (2004). Lost in time: historical foundation and the 3-second-window of temporal intergation. Acta Neurobiologica, (64), 295-310.
Ray, C. (1991). Time, space and philosophy. London: Routledge.
Talmy, L. (I988). Force Dynamics in Language and Cognition, Cagntive Science, 12, 49-100.
Wittmann, M. & V. Van Wassenhove (2009). The experience of time: Neural mechanisms and the interplay of emotion, cognition, and embodiment. Philosophical Transactions of the Royal Society, (364), 1809-1813.