بررسی چندمعنایی واژگانی در صفات ساده ترکی آذربایجانی: رویکردی شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصّصی زبان‌شناسی همگانی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

2 استادیار گروه زبان‌شناسی همگانی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

3 استادیار گروه زبان‌شناسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

چکیده

مقولة چندمعنایی از مهم­ترین مبحث­هایی است که در مکاتب مختلف زبان­شناسی و سنّت مطالعة معنی مورد توجّه قرار دارد. در پژوهش حاضر مقولة چندمعنایی در صفات ترکی آذربایجانی با رویکرد شناختی بررسی شده است. نوشتار پیش رو توصیفی - اسنادی بوده و داده­های پیکره از مجلاّت محلّی به زبان ترکی، فرهنگ ترکی - فارسی (شاهمرسی) و فرهنگ فارسی - آذربایجانی، نوشتة بهزادی انتخاب شد. گزینش معانی سرنمون براساس نتایج پرسش­نامة محقّق­ساخته، مصاحبه و نیز شمّ زبانی نگارنده بوده است. با بررسی پیکره­های دردسترس، درمجموع هفتاد صفت سادة چندمعنا شناسایی و برای هر صفت، شبکة شعاعی ترسیم‌ شد. با بررسی معانی مختلف این صفات، مشخّص شد که ازمیان سازوکارهای شناختیِ ایجاد چندمعنایی، استعاره­های مفهومی بیشترین سهم را به­خود اختصاص می­دهند و برخلاف دیدگاه سنّتی، ارتباط میان معانی صفات چندمعنی، تصادفی نیست، بلکه رابطة نظام‌مندی برقرار بوده که با مقوله­بندی شعاعی قابل توصیف است. نتایج پژوهش حاضر به‌همراه پژوهش­های مکمّل در این حوزه می‌تواند درزمینة آموزش زبان و تألیف فرهنگ­های لغت کاربردی‌تر، افزایش میزان ارتباط در بازیابی اطّلاعات و ماشین­های ترجمة دقیق­تر یاری­گر متخصّصان این حوزه­ها باشد.
 

کلیدواژه‌ها


بهزادی، بهزاد (1377). فرهنگ دوجلدی فارسی - آذربایجانی. تهران: نشر نخستین.
بوستانی­زاد، حبیب (1391). بررسی راهکارهای چندمعنایی در افعال پرکاربرد زبان فارسی براساس دیدگاه شناختی. پایان­نامة کارشناسی­ارشد، دانشگاه بوعلی سینا.
حضرتی، یوسف؛ فاطمه یوسفی راد؛ بلقیس روشن و محمدرضا احمدخانی (1396). بررسی چندمعنایی در زبان ترکی آذربایجانی در چارچوب معنی­شناسی شناختی؛ فعل دیداری /görmək/ نگاه­کردن. پژوهش­هایزبان­شناختیدرزبان­هایخارجی، 5 (2)، 243-267.
خدابنده­لو، طاهره (1393). بررسی مقولة چندمعنایی در صفت­های پربسامد فارسی با رویکرد شناختی. پایان­نامة کارشناسی­ارشد، دانشگاه بوعلی سینا.
راسخ­مهند، محمد (1389 الف). درآمدی بر معنی­شناسی شناختی: نظریه­ها و مفاهیم. تهران: سمت.
------------ (1389 ب) بررسی معانی حروف اضافة مکانیِ فرهنگ سخن براساس معنی­شناسیِ شناختی. ادب­پژوهی، 4 (14)، 49-66.
رضویان، حسین و معصومه خانزاده (1393). چندمعنایی حرف اضافۀ «به» در زبان فارسی با رویکرد معنی‌شناسی شناختی. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، 2 (7)، 57-79.
زارع شاهمرسی، پرویز (1387). فرهنگ ترکی - فارسی. تبریز: نشر اختر.
صفوی، کورش (1379). درآمدی بر معنی­شناسی. تهران: سورة مهر.
---------- (1382). بحثی دربارة طرح­های تصویری از دیدگاه معنی­شناسی شناختی. نامة فرهنگستان، (21)، 65-85.
فیاضی، مریم سادات؛ عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا؛ ارسلان گلفام؛ آزیتا افراشی و فردوس آقاگل­زاده (1387). خاستگاه استعاری افعال حسّی چندمعنا در زبان فارسی ازمنظر معنی­شناسی شناختی. مجلّة ادب­پژوهی، (6)، 87-109.
کریمی­دوستان، غلامرضا؛ زهرا روحی بایگی (1395). بررسی چندمعنایی فعل سبک «زدن» از دیدگاه شناختی، دوماهنامة جستارهای زبانی، 7 (3)، 129-148.
منصوری، ابراهیم (1395). تحلیل ساختار چندمعنایی در افعال سادة زبان ترکی آذربایجانی با رویکرد شناختی. پایان­نامة کارشناسی­ارشد، دانشگاه بوعلی سینا.
ناظری­پور، ایمان (1392). بررسی صفات بیانی زبان فارسی از دیدگاه معنی­شناسی شناختی. پایان­نامة کارشناسی‌ارشد زبان­شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبائی تهران.
References
Brugman, C. (1981). The story of over. M.A. thesis. Linguistics Dept, University of California, Berkeley.
Evans, V. & G. Melanie (2006). Cognitive Linguistics: an introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Geeraerts, D. & H. Cuyckens (Eds.) (2007). The Oxford handbook of Cognitive Linguistics. Oxford: Oxford University Press.
Hurford, J. & B. Heasly (1983). Semantics: A course book. Cambridge shire: Cambridge University Press.
Johnson, M. (1987). The Body in the Mind. Chicago, IL: Chicago University Press.
Karaman, I. B. (2003). Polysemy in Natural Language: Case Studies on the Structural Description of Polysemous Lexemes in English, German and Turkish. Ph.D. thesis. University of Surrey.
Lakoff, G. (1987). Women, Fire and Dangerous Things. What Categories Reveal about the Mind. Chicago: University of Chicago Press.
Palmer, F. R. (1993). Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
Saeed, J. I. (1997). Semantics, Oxford: Blackwell.
Ulmann, S. (1991). Object Recognition and Visual Cognition. MIT University Press.