نمود واژگانی در زبان فارسی: مطالعه‌ای بر‌پایۀ رویکرد سنجه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار دانشگاه فرهنگیان، گروه زبان و ادبیات فارسی، تهران، ایران.

چکیده

در نوشتار پیش رو نمود واژگانی فعل در زبان فارسی معاصر بر­پایۀ داده­های استخراج­شده از فرهنگ بزرگ سخن (انوری، 1386) از­راه مؤلّفۀ نمودی [± سنجه­ای] مطالعه شد. رویکردهای سنّتی به­علّت استفاده­نکردن از مؤلّفه­های نمودی دو­­ارزشی کافی، نمی­توانند رویداد­های نمودی متفاوت را تبیین و از یکدیگر متمایز کنند. تحلیل نمونه­های زبان فارسی نشان داد که رویکرد سنجه­ای به­کمک مشخّصه­های سنّتی [± تداوم]، [± پویایی] و [± غایی] دسته­بندی جامع­تر و تبیین روشن­تری از افعال و رویدادها در زبان فارسی ارائه می­دهد. رویکرد­های سنّتی نمی­توانند افعال تحقّقی درجه­ای که رفتار دوگانه­ [+ غایی] و [-­ غایی] دارند را تبیین کنند. بر­اساس رویکرد سنجه­ای، افعال و رویدادهای زبان فارسی به دو ­مقولۀ غیر سنجه­ای (تک­رویدادی و کنشی) و سنجه­ای (باز و بسته) دسته‌بندی می­شوند. افعال غیر سنجه­ای کنشی و تک­رویدادی به­ترتیب مشخّصه­های تداومی و لحظه­ای را نشان می­دهند. افعال سنجه­ای باز، مشخّصۀ غایی دوگانه دارند، حال­آنکه افعال سنجه­ای بسته، مشخّصۀ غایی­ دارند و به دو­ گروه دونقطه­ای و چندنقطه­ای تقسیم می­شوند. افعال سنجه­ای دونقطه­ای و چندنقطه­ای با مؤلّفۀ [± لحظه­ای] از یکدیگر متمایز می­شوند. افعال سنجه­ای بستة دونقطه­ای، بیان­گر تغییر لحظه­ای­ هستند، حال­آنکه افعال سنجه­ای بستة چندنقطه­ای تغییر تداومی را تا نقطۀ پایان نشان می­دهند.
 

کلیدواژه‌ها


انوری، حسن (1386) فرهنگ بزرگ سخن. چاپ چهارم، تهران: سخن.
برزگر، حسن و غلامحسین کریمی­دوستان (1396). نمود واژگانی در افعال مرکب مشتق از صفت در زبان فارسی. پژوهش­های زبانی، 8 (1)، 41-58.
چراغی، زهرا و غلامحسین کریمی­دوستان (1392). طبقه­بندی افعال زبان فارسی بر­اساس ساخت رویدادی و نمودی. پژوهش­های زبانی، 42 (4)، 41-60.
دبیرمقدم، محمد (1384). پژوهش­های زبان­شناختی فارسی (مجموعه­مقالات). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
دستلان، مرتضی؛ زینب محمد­ابراهیمی؛ راضیه مهدی­بیرق­دار و بلقیس روشن (1395). نمود در زبان فارسی؛ نگاهی نو بر­پایۀ رویکرد شناختی بسط استعاری و مؤلّفه­های نمودی. دو­ماهنامۀ جستارهای زبانی، 7 (3)، 69-86.
رحیمیان، جلال (1386). ارتباط صوری و معنایی نمود در زبان فارسی. مجموعه­مقالات هفتمین همایش زبانشناسی ایران، (صص. 244-260). تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
رضایی، والی (1391). نمود استمراری در فارسی معاصر. فنون ادبی، 4 (1)، 79-92.
ماهوتیان، شهرزاد (1383). دستور زبان فارسی از دیدگاه رده­شناسی، مترجم: مهدی سمایی. تهران: نشر مرکز.
References
Beavers, J. (2008). Scalar Complexity and the Structure of Events. In: J. Dölling & T. Heyde- Zybatow, (Eds.), Event Structures in Linguistic Form and Interpretation, (pp. 245-265). Mouton de Gruyter, Berlin.
Comrie, B. (1976). Aspect: An introduction to the study of verbal aspect and related problems (Vol. 2). Cambridge University Press.
Chen, P. (1988). Lun Xiandai Hanyu shijian xitong de sanyuan jiegou [On tripartite organization of the temporal system in Modern Chinese]. Zhongguo Yuwen [Studies of the Chinese Language],1988.6, 401-422.
Croft, W. (2012). Verbs: aspect and causal structure. Oxford university press.
Dowty, D. (1979). Word Meaning and Montague Grammar, Reidel, Dordrecht.
Filip, H. (1999). Aspect, eventuality types and noun phrase semantics. New York.
Hay, J. (1998). The Non-Uniformity of Degree Achievements. presented at the 72nd Annual Meeting of the LSA, New York, NY.
---------, C. Kennedy & B. Levin (1999). Scalar Structure Underlies Telicity in ‘Degree Achievements’. SALT 9, 127-144.
Kennedy, C. (2001). Polar Opposition and the Ontology of ‘Degrees’. Linguistics and Philosophy, (24), 33-70.
---------- (2007). Vagueness and grammar: The semantics of relative and absolute gradable predicates. Linguistics & Philosophy, (30), 1-45.
---------- & B. Levin. (2008). Measure of change: the adjectival core of degree achievements. In: L. McNally & Ch. Kennedy (Eds.), Adjectives and Adverbs: Syntax, Semantics and Discourse, (pp. 156-182). Oxford & New York: Oxford University Press.
Klein, W. (2003). Time in language. London: Rutledge.
Krifka, M. (1998). The Origins of Telicity. In: S. Rothstein (Ed.), Events and Grammar, (pp. 197-235). Kluwer, Dordrecht,
------------ (2001). The mereological approach to aspectual composition. handout of the talk given at the conference. Perspectives on Aspect’, University of Utrecht, December 12-14. Available at http://amor.rz.hu-berlin.de/ h2816; 3x/’’
Leech, G. N. (1971). Meaning and the English Verb. London: Longman.
Levin, B. (1999). Objecthood: an event structure perspective. Chicago Linguistic Society (CLS),35.1, (pp. 223-247). Chicago: Chicago Linguistic Society.
Olsen, M. B. (1994). The semantics and pragmatics of lexical aspect features. Studies in the Linguistic Science, 24.1-2, 361-375.
--------------- (1997). A Semantic and Pragmatic Model of Lexical and Grammatical Aspect. New York: Garland.
Rappaport Hovav, M. & B. Levin (2010). Reflections on manner/result complementarity. In: Malka Rappaport Hovav, Edit Doron & Ivy Sichel (Eds.), Lexical Semantics, Syntax, and Event Structure, (pp. 21-38). Oxford & New York: Oxford University Press.
Rothstein, S. (2008). Verb classes and aspectual classification. Structuring Events: A Study in the Semantics of Lexical Aspect, (pp. 1-35). Oxford: Blackwell.
Smith, C. (1997). The Parameter of Aspect. Dordrecht: Kluwer.
Tenny, C. L. (1994). Aspectual roles and the syntax-semantics interface (Vol. 52). Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.
Vendler, Z. (1967). Verbs and times. In: Z. Vendler (Ed.), Linguistics in philosophy, (pp. 97-121). Ithaca, New York: Cornell University Press.
Verkuyl, H. J. (1972). On the Compositional Nature of the Aspects. Foundations of Language, Supplementary Series, Vol. 15. D. Reidel, Dordrecht.
-------------------- (1993). A Theory of Aspectuality: The interaction between Temporal and A temporal Structure. Cambridge Studies in Linguistics, 64.
-------------------- (1998). Tense, aspect and aspectual composition. in UiL OTS Working Papers, February.
Xiao, R. & T. McEnery (2004). Aspect in Mandarin Chinese: A Corpus-Based Study. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.