واژه‌بست در لری خرم‌آبادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ کارشناسی‌ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه الزهرا، دانشکدۀ ادبیات، تهران، ایران.

2 استادیار زبان‌شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.

چکیده

زبان‌ها و گویش‌های محلّی، به‌مثابة بخشی از فرهنگ و تمدّن هر ملّت، به‌دلایل متعدّدی همچون مهاجرتِ گویشوران بومی، در خطر فراموشی قرار گرفته‌اند؛ از این رو، این وظیفه بر دوش متخصّصان علم زبان است که با انجام مطالعات علمی درصدد احیاء و ثبت این گویش‌ها برآیند. در پژوهش پیش‌رو، واژه‌بست‌های لری خرم‌آبادی معرّفی و به‌لحاظ جایگاه اتّصالشان به هسته، وابسته یا گروه به دو دستۀ جایگاه دوم و وند گروهی تقطیع و بررسی زبان‌شناختی شده‌اند. روش انجام کار در نوشتار پیش رو، شاملِ تهیۀ پرسش‌نامۀ (215) جمله­ای، مصاحبه با گویشوران بومی، استخراج و بررسی واژه‌بست‌های این گونۀ زبانی با الگوگیری از شقاقی (1392) است، البتّه مدل‌های خارجی نیز در این زمینه بررسی واقع شده ‌است. یافته‌های حاصل از بررسی داده‌ها نشان داد، واژه‌بست‌ها در این زبان به میزبان خود پی‌بست می‌شوند؛ همچنین، تکواژهای کسرۀ اضافه، معرفه‌گی، نکره‌گی، تخصیص نکره و ضمایر پی‌بستی در مقولۀ پی‌بست‌های جایگاه دوم و تکواژهای مفعول معرفه، هم‌پایگی، تأکید فعلی، قید افزایش و فعلِ پیوستی در مقولۀ پی‌بست‌های وند گروهی جای می‌گیرند. نتایج برگرفته از یافته‌ها بیان­گر آن است که در این زبان، وندهای گروهی با‌ توجّه به تثبیت جایگاهشان در مقایسه با پی‌بست‌های جایگاه دوم، روی پیوستار به وندها نزدیک‌تر هستند.
کلیدواژه­ها: لری‌ خرم­آبادی، واژه‌بست، پی‌بست، جایگاه دوم، وند گروهی.
زبان‌ها و گویش‌های محلّی، به‌مثابة بخشی از فرهنگ و تمدّن هر ملّت، به‌دلایل متعدّدی همچون مهاجرتِ گویشوران بومی، در خطر فراموشی قرار گرفته‌اند؛ از این رو، این وظیفه بر دوش متخصّصان علم زبان است که با انجام مطالعات علمی درصدد احیاء و ثبت این گویش‌ها برآیند. در پژوهش پیش‌رو، واژه‌بست‌های لری خرم‌آبادی معرّفی و به‌لحاظ جایگاه اتّصالشان به هسته، وابسته یا گروه به دو دستۀ جایگاه دوم و وند گروهی تقطیع و بررسی زبان‌شناختی شده‌اند. روش انجام کار در نوشتار پیش رو، شاملِ تهیۀ پرسش‌نامۀ (215) جمله­ای، مصاحبه با گویشوران بومی، استخراج و بررسی واژه‌بست‌های این گونۀ زبانی با الگوگیری از شقاقی (1392) است، البتّه مدل‌های خارجی نیز در این زمینه بررسی واقع شده ‌است. یافته‌های حاصل از بررسی داده‌ها نشان داد، واژه‌بست‌ها در این زبان به میزبان خود پی‌بست می‌شوند؛ همچنین، تکواژهای کسرۀ اضافه، معرفه‌گی، نکره‌گی، تخصیص نکره و ضمایر پی‌بستی در مقولۀ پی‌بست‌های جایگاه دوم و تکواژهای مفعول معرفه، هم‌پایگی، تأکید فعلی، قید افزایش و فعلِ پیوستی در مقولۀ پی‌بست‌های وند گروهی جای می‌گیرند. نتایج برگرفته از یافته‌ها بیان­گر آن است که در این زبان، وندهای گروهی با‌ توجّه به تثبیت جایگاهشان در مقایسه با پی‌بست‌های جایگاه دوم، روی پیوستار به وندها نزدیک‌تر هستند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آخوندی، فاطمه و مرضیه صناعتی (1398). بررسی مؤلّفه‌های ترتیب واژه در زبان لری خرم‌آبادی. مجلّۀ علم زبان، در دست چاپ.
اشمیت، رودیگر (1383). راهنمای زبان­های ایرانی: زبان‌های ایرانی نو. مترجمان: آرمان بختیاری؛ عسکر بهرامی؛ حسن رضائی باغ بیدی و نگین صالحی­نیا. جلد دوم. تهران: ققنوس.
ارانسکی، یوسیف م (١٣٧٨). زبان­های ایرانی. مترجم: علی­اشرف صادقی. تهران: سخن.
امان‌اللهی بهاروند، سکندر (١٣٧٠). قوم لر. تهران: آگاه.
بهرامی، آیت‌الله (١٣۹٠). بررسی ساختار گویش لری شهرستان دره­شهر. رسالۀ کارشناسی­ارشد روان­شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی.
بهرامی خورشید، سحر و عالیه کامبوزیا ‌کرد زعفرانلو (1393). اتّصال پی‌بست‌های ضمیری به اسامی مختوم به واکه در زبان فارسی: چگونگی اتّصال و بازنگری نظام پی‌بست‌های ضمیری. مجلّۀ زبان و زبان‌شناسی، 10 (2)، 81-102.
جم، بشیر (1393). پیرامون کسرۀ اضافه و تکیه در تلفّظ نام و نام خانوادگی. مجلّۀ ادب‌پژوهی، 8 (30)، 61-80.
حامدی شیروان، زهرا؛ شهلا شریفی و محمود الیاسی (1395). بررسی و توصیف واژه‌بست‌های ضمیری در گویش بهبهانی. مجلّۀ جستارهای زبانی، 7 (32)، 125-148.
دبیرمقدم، محمد (١٣٨٧). زبان، گونه و لهجه کاربرد­های بومی و جهانی. مجلّۀ ادب­پژوهی، 2 (٥)، 91-128.
راسخ‌مهند، محمد (1389). واژه‌بست‌های فارسی در کنار فعل. مجلّۀ پژوهش‌های زبان‌شناسی، 2 (3)، 75-86.
راویلنسون، هنری (۱۳۶۲). سفرنامۀ راویلنسون. مترجم: سکندر امان‌اللهی. تهران: آگه.
سبزعلی‌پور، جهاندوست و هنگامه واعظی (1397). ‌بررسی واژه‌بست در زبان تاتی گونۀ دروی. مجلّۀ پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، 8 (16)، 37-59.
شریفی، شهلا (1390). بررسی برخی نکات ساخت‌واژی درمورد واژه‌بست‌های ضمیری در گویش کاخکی. مجلّۀ زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، 3 (5)، 1-16.
شقاقی، ویدا (1374). واژه‌بست چیست؟ آیا در زبان فارسی چنین مفهومی کاربرد دارد؟. مجموعه­مقالات دانشگاه علامۀ طباطبایی، (صص. 141-158). تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
-------- (1386). مبانی صرف. تهران: سمت.
-------- (1392). وند گروهی. مجلۀ زبان و زبان‌شناسی، 9 (17)، 1-26.
صراحی، محمدامین و بتول علی‌نژاد (1392). رده‌شناسی واژه‌بست در زبان فارسی. مجلّۀ زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، 5 (8)، 103-130.
ضیاء‌مجیدی، لیلا و فریده حق‌بین (1397). نمود فعل در زبان لری و گونه‌های آن. مجلّۀ مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، 6 (22)، 93-110.
طاهری، اسفندیار (1397). دربارۀ پیشین‌شدگی واکۀ ū در لری و گویش‌های مرکزی ایران. مجلّۀ مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، 6 (23)، 83-96.
عبدی، پروین (١٣٨٨). بررسی گروه‌های اسمی در گویش لری خرم‌آبادی. رسالۀ کارشناسی­ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه شهید بهشتی.
--------- و زینب محمد­ابراهیمی (١٣۹١). توصیف گروه­‌های اسمی در گویش لری خرم‌آبادی. مجلّۀ پژوهش­های زبان‌شناسی، 4 (6)، 81-96.
قطره، فریبا (1386). مشخّصه‌های تصریفی در زبان فارسی امروز. مجلّۀ دستور (ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستان)، 3 (3)، 52-81.
کامبوزیا کرد زعفرانلو، عالیه؛ اردشیر ملکی‌مقدم و آرزو سلیمانی (١٣۹٢). مقایسة فرایندهای واجی همخوان‌های گویش لری بالاگریوه با فارسی معیار. مجلّۀ جستارهای زبانی، 4 (13)، 151-180.
کریمی، یادگار (1393). نگاهی به میزبان‌گزینی واژه‌بست‌ها از منظر نظریۀ فاز. مجموعه­مقالات دانشگاه علامۀ طباطبایی، (صص. 1027-1042). تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
مزینانی، ابوالفضل؛ عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا و ارسلان گلفام (1394). بررسی واژه‌بست‌های ضمیری گویش مزینانی. مجلّۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی (ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستان)، 14 (4)، 79-101.
مفیدی، روح‌الله (1386). تحوّل نظام واژه‌بستی در فارسی میانه و نو. مجلّۀ دستور (ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستان)، 3 (3)، 133-152.
مقیمی، افضل (1373). بررسی گویش بویراحمد. شیراز: نوید.
مینورسکی، ولادیمیر (1363). لرستان و لرها. مترجمان: سکندر امان‌اللهی و لیلی بختیار. تهران: بابک.
نغزگوی کهن، مهرداد (1389). از واژه‌بست تا وند تصریفی - بررسی تحوّل تاریخی بعضی واژه‌بست‌های فارسی جدید. مجلّۀ دستور (ویژه‌نامۀ نامه فرهنگستان)، 6 (4)، 77-99.
-------------- (1393). از واژه‌بست تا وند اشتقاقی. مجموعه­مقالات دانشگاه علامه طباطبایی، (صص. 1345-1350). تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
نورعلی‌وند، اسماء (1390). بررسی و توصیف واژه‌بست در گویش لری دره‌شهر. رسالۀ کارشناسی­ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه پیام نور تهران.
واحدی لنگرودی، محمدمهدی و شیرین ممسنی (1383). بررسی پی‌بست‌های ضمیری در گویش دلواری. مجلّۀ نامۀ فرهنگستان (ضمیمۀ گویش‌شناسی)، 1 (3)، 64-81.
وارداف، رونالد (1393). درآمدی بر جامعه‌شناسی زبان. مترجم: رضا امینی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
References
Agbayani, Brian. & Ch. Golston (2010). Second Position is first position: Wackernagel’s law and the role of clausal conjunction. Indogermanische Forschungen, (115), 1-21.
Anderson, S. R. (1992). A-Morphous Morphology. Cambridge: Cambridge University Press.
--------------------- (1996). How to Put your clitics in their place, or why the best account of second-position phenomena may be a nearly optimal one. The Linguistic Review, 1-21.
--------------------- (2002). Second Position Clitics in Tagalog. In: S. Inkelas & K. Hanson (Eds.), In the nature of the word, (549-566). MIT Press: CSLI Publication.
--------------------- (2004). Subject clitics and verb- second in Surmiran Rumantsch. MIT Working Papers in Linguistics, (47), 1-22.
--------------------- (2005). Aspects of the Theory of Clitics. Oxford: Oxford University Press.
--------------------- (2011). Clitics. The Blackwell Companion to Phonology, 1-17.
Anonby, E. J (2003). Update on Luri: How many languages?. Journal of the Royal Asiatic Society, 13 (2), 171-197.
Bartholomae, Ch. (1886). Arische Forschungen, Bd. П. Halle.
Billings, L. (2002). Phrasal Clitics. Journal of Slavic Linguistics,10(1-2), 53-104.
Bošković, Ž. (2016). On Second Position clitics crosslinguistically. In: F. L Marušič & R. Žaucer (Eds.), Formal Studies in Slovenian Syntax: In honor of Janez orešnik, (23-54).Amesterdam: John Benjamins.
Booij, G. (2005). The Grammar of Words. Oxford: Oxford University Press.
Croft, W. (2003). Typology and Universals. Cambridge: Cambridge University Press.
Delbrück, B. & E. Windisch (1878). Syntaktische Forschungen. Waisen Hauses: Halle.
Dixon, R. M. W. (2007). Clitics in English. English Studies, 88 (5), 574- 600.
Erschler, D. (2009). Modularity and 2P Clitics: Arguments from Digor Ossetic. In Online Proceedings of IATL, (25), 1-14.
Garret, A. (1990). The syntax of Anatolian Pronominal Clitics. Doctoral dissertation. Harvard University. Cambridge. Mass.
-------------- (1996). Wackernagel ’law and unaccusativity in Hittite. In: A. Halpern & A. Zwicky (Eds.), In Approaching Second: Second Position Clitics And Related Phenom, (85-133). Stanford: CSLI Publications..
Givon, T. (2001). Syntax: An Introduction. Vol. I, 2nd ed. Amesterdam: John Benjamins.
Hale, M. (2017). Preliminaries to the Investigation of clitic sequencing in Greek and Indo- Iranian. In: C. Bowern, L. Horn & R. Zanuttini (Eds.). In ON Looking in to Words (and beyond), (289-310). Berlin: Language Science Press.
Halpern, A. (1995). On the Placemnt and Morphology of Clitics. Stanford: CSLI Publications.
---------------- (1998). Clitics. A. Spenser& A. Zwicky (Eds.), In Handbook of morphology, (101-122). Londen: Blackwell.
Kahnemuyipour, A. & K. Megerdoomian (2008). Second Position clitics in the VP Phrase: The Case of the Armenian Auxiliary. Linguistic Inquiry, 42 (1), 152-162.
Katamba, F. & J. Stonham (2006). Morphology: Palgrave Macmillan.
Klavans, J. L. (1985). The Independence of syntax and phonology in cliticization. Language, (61), 92-120.
Lieber, R. (2012). Introducing Morphology. Cambridge: Cambridge University Press.
Pancheva, R. (2005). The rise and fall of Second- Position clitics. Natural language & Linguistic Theory, 23 (1), 103-167.
Salvesen, Ch. M.& H. P. Helland (2013). Why challenging clitics?: Some introductory remark.In: C. M. Salvesen & H. P. Helland (Eds.), In Challenging Clitics, (1-26). Amsterdam: John Benjamins.
Spencer, A. (1991). Morphological Theory: An Introduction to Word Structure In Generative Grammar. Cambridge: Cambridge University Press.
---------------- & A. R. Luis (2012). Clitics, An Introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
Wackernagel, J. (1892). Über ein Gesetz der indogermanischen Wortstellung. Indogermanische Forschungen, (1), 333-436.
Zwicky, A. (1977). On Clitics. Bloomington: Indiana University Linguistics Club.
--------------- & G. K. Pullum (1983). Cliticization vs. Inflection: English N’ T. Language, 59 (3), 502-513.
--------------- (1987). Suppressing the Zs. Journal of Linguistics, (23), 133-148.