بررسی ‌وجه و وجهیت در کردی سورانی: تحلیلی نقش‌گرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة زبان و ادبیات، دانشگاه کردستان، سنندج

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان و ادبیات، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی و زبانشناسی، دانشکده زبان و ادبیات، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران. گروه زبانشناسی و ادبیات کردی، پژوهشکده کردستان شناسی، دانشگاه کردستان. ایران

چکیده

مقالۀ حاضر با اتخاذ روش توصیفی-تحلیلی به بررسی وجه‌نمایی و نظام وجهیت در کردی سورانی در چهارچوب دستور نقش‌گرای نظام‌بنیان (هلیدی و متیسن ۲۰۱۴) می‌پردازد. به‌طور مشخص، هدف از انجام این پژوهش تحلیل ماهیت ابزارهای صرفی-نحوی کردی سورانی در وجه‌نمایی و شیوه صورت‌بندی نظام وجهیت است. داده‌های مورد بررسی در این پژوهش با استفاده از پرسش‌نامه نیمه‌باز و از پیش‌ساخته مکس‌پلانک گردآوری شده‌اند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که از بین سه عنصر فاعل دستوری، ایستایی و افزوده وجهی که اجزای تشکیل دهنده قالب وجهی هستند، ایستایی در این زبان نمود مستقل ندارد؛ بلکه، طی فرایند ادغام بر روی محمول ظاهر می‌گردد. سپس وجه‌سازی و تعدیل‌سازی در قالب نظام وجهیت مورد بررسی قرار می‌گیرد. داده‌های آماری نشان داد که وجه‌سازیِ احتمالِ وقوع، غالباً توسط افعال و ساخت‌های بندی دستوری‌شده، و وجه‌سازیِ تداولِ وقوع عموماً توسط افزوده‌های وجهی انجام می‌گیرد. نتایج پژوهش همچنین نشان می‌دهند که تعدیل‌سازی تکلیفی و تمایلی در کردی سورانی توسط افعال وجهی و ساخت‌های بندی انجام می‌پذیرد. در خصوص وجه التزامی نیز، بررسی داده‌ها حاکی از آن است که موجودیت آن وابسته به شرایط دستوری ویژه (بند پیرو) و نقش بینافردی آن در سطح واحدهایی همچون فعل و گروه فعلی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آقاگل‌زاده، فردوس و زهرا عباسی (۱۳۹۱). بررسی وجه فعل در زبان فارسی بر پایۀ نظریۀ فضاهای ذهنی. ویژه‌نامه زبان و گویش. شماره ۲۰ تابستان. ص ۱۳۵–۱۵۴.
احمد، حسن احمد (۱۹۷۶). ریزمانی کوردی [دستور زبان کردی]. بغداد. انتشارات دارالجاحظ.
افراشی، آزیتا (۱۳۸۶). ساخت زبان فارسی. تهران: انتشارات سمت.
ایلخانی پور، نگین و غلامحسین کریمی‌دوستان (۱۳۹۳). طبقه‌بندی افعال وجهی: پاسخی به توانگر و عموزاده (۲۰۰۹). پژوهش‌های زبانی. سال پنجم، شماره ۱. ص ۱۲۹-۱۳۳.
باطنی، محمد رضا (۱۳۴۸). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران: امیرکبیر.
حاجی مارف، ئه‌وره‌حمان (۲۰۱۴). ریزمانی کوردی: کردار [دستور زبان کردی: فعل]. اربیل. انتشارات روژهه‌لات.
خورشید، غازی علی(۲۰۱۱). زمانی فه‌رمی بو کوردستان [زبان رسمی برای کردستان]. سلیمانیه. انتشارات سه‌رده‌م.
خوشناو، نریمان عبدالله (۲۰۱۰). ریزمانی کوردی [دستور زبان کردی]. اربیل. انتشارات مناره.
رحیمیان، جلال (۱۳۸۶). ارتباط صوری و معنایی «نمود» در گروه های فعلی فارسی. مجموعه مقالات هفتمین همایشی زبان شناسی ایران. جلد۱. ص ۲۴۴–۲۶۰.
سایه، نیعمه‌ت علی(۲۰۰۴). ریزمانی‌ کوردی، زاری که‌لهووری [دستور زبان کردی، لهجه کلهری]. سلیمانی. انتشارات
شریعت، محمد جواد (۱۳۶۴). دستور زبان فارسی. تهران: اساطیر.
 عبدوالفتاح، ده‌هام (۲۰۱۲). کار(لیکه‌ر) له زمانی کوردی [فعل در زبان کردی]. اربیل. انتشارات حاجی هاشم.
عموزاده، محمد و حدایق رضایی (۱۳۸۹). ابعاد معنا شناختی «باید» در زبان فارسی. پژوهش‌های زبانی. ص ۵۷–۷۸
عموزاده، محمد و حدایق رضایی (۱۳۹۱). بررسی مفاهیم وجهی زمان دستوری در زبان فارسی. پژوهش‌های زبانی. شماره ۱، بهار و تابستان. ص ۷۷–۹۸.
غلامعلی‌زاده، خسرو (۱۳۷۴). ساخت زبان فارسی. تهران: احیاء کتاب.
محوی، محمد (۲۰۱۱). بنه‌ماکانی سینتاکسی کوردی [اصول نحو کردی]. سلیمانی. انتشارات پیوند.
مرادی، روناک (۱۳۹۲). فعل‌های کمکی وجهی در کردی سورانی. مطالعات زبان و گویشهای غرب ایران. سال اول، شماره ۲ پاییز. ص ۱۱۷-۱۳۴.
مشکوة‌الدینی، مهدی (۱۳۷۹). دستور زبان فارسی بر پایه نظریه ی گشتاری. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
نقشبندی، زانیار (۱۳۹۴) وجهیت در زبان هورامی. رساله دکتری زبان‌شناسی. دانشگاه بوعلی سینا، همدان.
نقی زاده، محمود، منوچهر توانگر و محمد عموزاده (۱۳۹۰). بررسی مفهوم ذهنیت در افعال وجهی در زبان فارسی. پژوهش های زبان‌شناسی. شماره ۴، بهار و تابستان. ص ۱–۲۰.
References
Abdul-fattah, Daham (2012) The verb in Kurdish. Erbil. Haji Hashem Publications (In Kurdish).
Afrashi, Azita (2007). The Structure of Persian. Tehran. Samt Publications (In Persian).
Aghagolzadeh, Ferdows & Zahra Abbasi (2012). Verb mood in Persian; a mental spaces approach. Zaban va Gouyesh, 20: 135-154 (In Persian).
Ahmad, Hassan Ahmad (1976). The grammar of Kurdish. Baghdad. Dar-al Jahiz Publications (In Kurdish).
Amouzadeh, Mohammad & Hadayegh Rezaii (2010) A semantic characterization of bayad in Persian. Pazhuhesh-haye Zabani, 57-78 (In Persian).
Amouzadeh, Mohammad & Hadayegh Rezaii (2012) A description of modality and tense in Persian. Pazhuhesh-haye Zabani, 1: 77-98 (In Persian).
Bateni, Mohhamd Reza (1969) A description of grammatical structure if Persian. Tehran. Amir Kabir Publications (In Persian).
Frawley, W.2006. The Expression of Modality. Berlin/New York: Mouton de Gruyter.
Gholam Alizadeh, Khosro (1995) The Structure of Persian. Tehran. Ehya Publications (In Persian).
Haji Ma’ruf, Abdulrahman (2014). Kurdish Grammar: Verbs. Erbil. Rojhalat Publications (In Kurdish).
Halliday, M. A. K., & Matthiessen, C. (2004). An Introduction to Functional Grammar (3rd ed.). London: Edward Arnold.
Halliday, M. A. K., & Matthiessen, C. (2014). An Introduction to Functional Grammar (4th ed.). Routledge.
Halliday, M. A. K. 1985. An Introduction to Functional Grammar (1st ed.). London: Edward Arnold.
Ilkhanipour, Negin & Gholamhossein Karimi-Dustan (2014). A classification of modal verbs: a reply to Tavangar and Amouzadeh (2009). Pazhuhesh-haye Zabani, 5:1, 129-133 (In Persian).
Khoshnaw, Nariman Abdullah (2010) Kurdish Grammar. Erbil. Minarah Publications (In Kurdish).
Khurshid, Ghazi Ali (2011). A formal language for Kurdistan. Suleymanieh, Sardam publications (In Kurdish).
Mahwi, Mohammad (2011) Fundamentals of Kurdish syntax. Sulaymaniyah. Paywand Publications (In Kurdish).
Malinowski, B. (1923). The problem of meaning in primitive languages. In The Meaning of Meaning. A Study of the Influence of Language upon Thought and of the Science of Symbolism, edited by Charles Ogden and Ivor Richards, 296-336. London: Kegan Paul.
Meshkatodini, Mehdi (2000) Persian Grammar: a GB approach. Mashhad. Ferdowsi University Press (In Persian).
Moradi, Ronak (2013) Modal Auxuiliary verbs in Sorani Kurdish. Motaleate Zaban va Gouyeshahye Gharbe Iran. 2: 117-134 (In Persian).
Naghizadeh, Mahmoud, Manouchehr Tavangar & Mohammad Amouzadeh (2011). Subjectivity in the Persian modal verbs. Pazhuhesh-haye ZabanShenasi. 4: 1-20 (In Persian).
Naghshbandi, Zaniar. 2015. Modality in Hawrami. PhD Dissertation. Bu-Ali Sina University, Hamedan (In Persian).
Palmer, F. R. (2001). Mood and modality. Cambridge University Press.
Palmer. F. R. (1986). Mood and Modality. Cambridge University Press.
Rahimian, Jala (2007). The form-meaning correlates of Aspect in Persian Verb Phrases. Proceedings of the Seventh Conference of Iranian Linguistics, vol 1: 244-260 (In Persian).
Saya, Ni’mat Ali (2004). Kurdish Grammar: Kalhouri Dialect. Sulaymaniyah. Shuwan Publications (In Kurdish).
Shariat, Mohhamd Javad (1985). Persian Grammar. Tehran. Asatir Publications (In Persian).