تحلیل سه داستان‌ فارسی معاصر در سبکِ جریان سیال ذهن براساس نظریه شناختی جهان‌های‌متن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

2 دانشیار گروه تخصصی زبان‌شناسی همگانی، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

3 استادیار گروه تخصصی زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تاکستان، قزوین، ایران.

4 دانشیار گروه تخصصی زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران.

چکیده

نظریة جهان متن یکی از چارچوب‌های نظری در مطالعات شعرشناسی شناختی است که از رهگذر تحلیل ساختارهای مفهومی، زمینة مطالعة گفتمان ادبی را فراهم می‌آورد. مسئلة اصلی پژوهش حاضر، تبیین برخی سازه‌های این نظریه یعنی عناصر جهان‌ساز و گزاره‌ها در سبک‌ِ جریان سیال ذهن در سه داستان فارسی معاصر باتوجّه‌به چارچوب نظری جهان متن است. به این منظور، بند آغازین متن به‌عنوان معرف سبک و تمرکزنما برگزیده شده و عناصر جهان‌ساز مشتمل بر زمان، مکان، شخصیت و ابژه‌های به‌کاررفته در آن و نیز گزاره‌های نقش‌گستر و جهان‌های فرعی تحلیل شده‌اند. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که میزان گزاره‌های نقش‌گستر کنش‌ـ‌رویدادی که درواقع پِی‌رنگ‌گستر هستند بیشتر از گزاره‌های دیگر است و تمایل بیشتری به بازنمایی جهان متن ازطریق مکان‌های نامعلوم و اشخاص در زمانی نامعین دیده می‌شود. پرش زمانی و استفاده از افعال وجهی و ضمایر به‌جای اسامی خاص به‌طور فراگیر به‌چشم می‌خورد که این کاربرد تأییدی برنگارش غیرخطی رویدادهاست. جهان‌های فرعی در داستان‌های سیال ذهن بیشتر از نوع عبارت اشاره‌ای نسبت‌به جهان‌های فرعی نگرشی و معرفت‌شناختی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


افراشی، آزیتا (1395). تحلیل داستان در نظریه جهان‌های متن: مطالعه موردی وداع اثر جلال آل احمد. زبان و زبان‌شناسی، 12(23)، 17-38.
افراشی، آزیتا؛ نعیمی حشکوایی، فاطمه (1389). تحلیل متون داستانی کودک با رویکرد شعرشناسی شناختی. زبان‌شناخت، 1(2)، 1-25.
ایران‌زاده، نعمت‌الله (1390). نظریه سبک در ایران (روش‌های سبک‌شناسی). بهار ادب، 4(2)، 1-20.
بهنام‌فر، محمّد؛ غریب، مصطفی (1396). تطبیق غزلی از مولانا با غزلی از سنایی براساس مؤلفه‌های چاپ اسطوره‌شناختی. ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، 13(47)،13-27.
حیاتی، زهرا؛ باروتی اردستانی، ساناز؛ اصغری جعفری، هدی (1393). مقایسه مطالعات سبک‌شناسی و نقد ادبی در ایران با تأکید بر دو مجله علمی پژوهشی نقد ادبی و بهار ادب در سال 1389. نقد ادبی، 7(25)، 7-40.
خطیبی، ابوالفضل (1375). شعر در ایران پیش از اسلام (سبک‌ها و جریان‌های ادبی). نامه فرهنگستان، پاییز (7)، 60-61.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1375). شاعری در هجوم منتقدان: نقد ادبی در سبک هندی پیرامون شعر حزین لاهیجی. تهران: آگه.
شمیسا، سیروس (1372). سبک‌شناسی. تهران: دانشگاه پیام نور.
عبادیان، محمود؛ آراسته‌خو، محمد؛ امیرفجر، میثاق (1372). رمان و رمان نو. ادبیات داستانی و انقلاب اسلامی، 2(16)، 21-40.
فتوحی، محمود (1388). سبک‌شناسی ادبی سرشت سخن ادبی، برجستگی و شخصی‌سازی زبان. متن پژوهی ادبی، پاییز (41)، 23-40.
کاظمی، فروغ؛ بیرون راه، بهناز (1399). شیوه‌های معناپردازی در تصویر و کلام بیلبوردهای تبلیغاتی با رویکردی نقش‌گرا. جستارهای زبانی، (11)3، 1-29.
گلشیری، هوشنگ (1380). نیمه تاریک ماه. تهران: نیلوفر.
گلفام، ارسلان؛ روشن، بلقیس؛ شیررضا، فرزانه (1393). کاربرد نظریه جهان‌های متن در شناسایی عناصر سازنده متن روایی داستان شازده احتجاب بر مبنای رویکرد شعرشناسی شناختی. جستارهای زبانی، 5(5)، 183-206.
مستور، مصطفی (1390). عشق روی پیاده‌رو. تهران: چشمه.
معروفی، عباس (1382). دریاروندگان جزیره آبی‌تر. تهران: ققنوس.
یوسفیان کناری، محمّدجعفر؛ قلی‌پور، زهره (1395). بررسی تطبیقی زاویه دید روایی و جهان‌های ممکن در ادبیات داستانی و نمایشی ایران؛ رویکردی زبان‌شناختی نمونه‌های مطالعاتی: داستان حلزون‌شکن عدن و نمایشنامه سپنج رنج و شکنج. جستارهای زبانی، 7(5)، 129-267.