چگونگی رفع التقای واکه‌های کشیده با واکۀ تکواژ جمع در زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان‌شناسی، گروه زبان انگلیسی، دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

چکیده

از شش واکۀ زبان فارسی واکه‌های /u:/، /i:/ و /A:/ کشیده هستند. التقای واکه‌ها ناشی از افزوده‌شدن تکواژ جمع /-An/ به اسم‌های مختوم به واکۀ‌ /u:/ توسط غلت [w] و در اسم‌های مختوم به واکه‌های /i:/ و /A:/ توسط غلت [j] برطرف می‌شود. ضمن اینکه واکه‌های افراشته /u:/ و /i:/ کوتاه‌تر تلفظ می‌شوند؛ ولی تغییری در کشش واکۀ افتادۀ /A:/ رخ نمی‌دهد. هدف این پژوهش تحلیلی این است که مشخص کند در فاصلة میان بازنمایی واجی و بازنمایی آوایی چه اتفاقی افتاده است. به این منظور، دو فرضیه تحلیل و بررسی شده‌اند: طبق فرضیۀ نخست، طی فرایند غلت‌شدگیِ واکه یک جزء از هریک از واکه‌های افراشتة کشیدۀ /u:/ و /i:/ به غلت معادل آن یعنی [w] و [j] تبدیل شده و به‌عنوان همخوان میانجی میان دو واکه قرار گرفته است. امّا براساس فرضیۀ دوم، التقای واکه‌ها از رهگذر درج همخوان میانجی برطرف شده و پیامد این درج رخداد فرایند «کوتاه‌شدگی جبرانی» است. در این پژوهش استدلال می‌شود که فرضیة دوم درست است. این فرضیه سپس در چارچوب نظریۀ بهینگی تحلیل می‌شود

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی، مهران؛ زاهدی، محمّدصدیق؛ غلامی، وحید (1398). التقای واکه‌ها و رفع آن در کردی میانی. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، 7(26)، 1-15.
استاجی، اعظم؛ نامور فرگی، مجتبی؛ کرامتی یزدی، سریرا (1389). تحلیل اکوستیکی همخوان انسدادی چاکنایی و بررسی امکان وجود دو واکۀ پیاپی در دو هجای متوالی در گفتار سریع و پیوسته در زبان فارسی. جستارهای زبانی، 1(4)، 27-50.
بی‌جن‌خان، محمود (1392). نظام آوایی زبان فارسی. تهران: سمت.
ثمره، یدالله (1364). آواشناسی زبان فارسی: آواها و ساخت آوایی هجا. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
جم، بشیر (1394الف). راهکارهای برطرف‌کردن التقای واکه‌ها در زبان فارسی. زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، 7(1)، 79-100.
جم، بشیر (1394ب). فرهنگ توصیفی فرایندهای واجی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
رضی‌نژاد، سیّد محمّد (1398). برطرف‌کردن التقای واکه‌ها در ترکی آذربایجانی. پژوهش‌های زبان‌شناسی، 11(1)، 61-72.
سپنتا، ساسان (1377). آواشناسی فیزیکی زبان فارسی. اصفهان: گلها.
صادقی، علی‎اشرف (1365). التقای مصوت‌ها و مسئلۀ صامت‌های میانجی. مجلة زبا‌ن‌شناسی، (6)، 3– 22.
صادقی، وحید؛ صادقی، سولماز (1396). التقای واکه‌ها در کردی سورانی. پژوهش‌های زبانی، 8(1)، 117-136.
فتاحی، مهدی (1393). غلت‌سازی واکه به‌عنوان راهکاری برای رفع التقای واکه‌ها بررسی نمونه در کردی کلهری. پژوهش‌های زبا‌ن‌شناسی تطبیقی، 4(7)، 263-275.
قطره، فریبا؛ آسیایی، مارال؛ راه‌انداز، سعید (1399). نگاهی صرفی‌-‌آوایی به التقای واکه‌ای درفارسی گفتاری. زبان‌پژوهی، 12(35)، 297-318.
قلخانی، امید؛ ایرجی، مریم؛ فرازنده‌پور، فائزه (1401). بررسی تغییرات واجی واکۀ پیشوند منفی‌ساز کردی کلهری پیش از غلت: تحلیلی در بهینگی متوالی. فصلنامة مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، 10(3)، 89-108.
کامبوزیا، عالیه کرد زعفرانلو (1385). واج‌شناسی: رویکردهای قاعده بنیاد. تهران: سمت.
لازار، ژیلبر (1384). دستور زبان فارسی معاصر. مترجم: مهستی بحرینی. تهران: هرمس.
هادیان، بهرام؛ علی‌نژاد، بتول (1392). فرایندهای واجی لهجة اصفهانی و زبان فارسی در چارچوب نظریة بهینگی. جستارهای زبانی، 4(15)، 219-235.