کاربرد ضمیر فاعلی در گونه فارسی گفتاری و نوشتاری معیار؛ مقایسه‌ای پیکره‌بنیاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، گروه زبان‌شناسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

2 استادیار زبان‌شناسی، گروه زبان‌شناسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

چکیده

فارسی، زبانی ضمیرانداز است و حذف ضمیر در نقش فاعل را مجاز می‌شمارد. در این پژوهش کاربرد ضمیر فاعلی در دو گونة فارسی گفتاری و نوشتاری معیار با هم مقایسه شده است. داده‌های گفتار طبیعی فارسی از پیکرة گفتاری هم‌بام، مصاحبه‌های تاریخ شفاهی (هاروارد و آرته‌باکس) و مذاکرات مجلس شورای اسلامی (دورة هشتم)، و داده‌های نوشتاری از پیکرة وابستگی نحوی برگرفته شده است. با استفاده از روش‌های پیکره‌بنیاد، کاربرد ضمیر فاعلی در گفتار و نوشتار فارسی بررسی شد و نتایج به‌دست‌آمده از مقایسة آن‌ها نشان داد که به‌طورکلی میزان کاربرد ضمیر در این دو گونه اختلاف درخور توجهی با هم ندارد؛ اما در جمله‌های فاعل‌آغازیِ گونة گفتاری بیش از نیمی از ضمایر در نقش فاعل آمده که در گونة نوشتاری این تعداد برابر با یک‌سوم کل ضمیرها است. این امر نشان‌دهندة آن است که گویشور هنگام صحبت‌کردن در اکثر موارد از ضمیر فاعلی برای تأکید استفاده می‌کند. همچنین ضمیرهای اوّل‌شخص در هر دو گونه بیشتر از سایر ضمیرها به ‌کار برده شده‌ است که رابطة مستقیم بین میزان ظهور ضمیر فاعلی و مؤکدبودن آن را تأیید می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Use of Subjective Pronouns in Spoken and Written Varieties of Standard Persian: A Corpus-Based Comparison

نویسندگان [English]

  • Maryam Ramezankhani 1
  • Behzad Rahbar 2
1 Ph.D. Student of Linguistics, Department of Linguistics, Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, Allame Tabataba’i University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of Linguistics, Department of Linguistics, Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, Allame Tabataba’i University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Persian is a Pro-Drop language and allows omission of subjective pronouns. In the present research the use of such pronouns in spoken and written varieties of standard Persian is compared to each other. The data of spoken Persian is gathered from HamBam Corpus of Contemporary Spoken Persian, interviews of oral history projects (Harvard and Artebox), and the talks of Iranian parliament (Majlis). The data for the written variety is gathered from the Persian Syntactic Dependency Treebank. Using corpus-based methods, the study showed that there is no prominent difference in using pronouns in the two varieties. It also indicated that more than half of the pronouns in the spoken Persian emerged as subject; whereas it is no more than one third in the written variety. This means that while talking, the speaker uses subjective pronouns mostly to underscore the subject. The results of this research might be useful for Persian word order studies, those of teaching Persian to non-Persians, and exploring discourse elements of spoken Persian.

کلیدواژه‌ها [English]

  • subjective pronoun
  • Standard spoken Persian
  • Standard written Persian
  • language variety
  • subject
باطنی، محمّدرضا (1348). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران: امیرکبیر.
باطنی، محمّدرضا (1355). چهار گفتار درباره زبان. تهران: آگاه.
باطنی، محمّدرضا (1370). مسائل زبانشناسی نوین. چاپ سوم. تهران: آگاه.
حق‌شناس، علی‌محمّد (1372). در جستجوی زبان علم. زیر نظر علی کافی، مجموعه‌مقالات سمینار زبان فارسی و زبان علم، (صص 126-140). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
دبیرمقدم، محمّد (1392). رده‌شناسی زبان‌های ایرانی. تهران: سمت.
دبیرمقدم، محمّد (1393). زبان‌شناسی نظری. تهران: سمت.
راسخ‌مهند، محمّد (1382). قلب نحوی در زبان فارسی. رسالة دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی.
راسخ‌مهند، محمّد (1385). شیوه نشان‌دادن فاعل ومفعول در زبان فارسی. مجله زبان‌شناسی، 21(1-2)، 85-96.
راسخ‌مهند، محمّد (1387). ضمایر تکراری در زبان فارسی. دستور (نامه فرهنگستان)، 10(4)، 183-189.
سارلی، ناصرقلی (1399). زبان فارسی معیار. تهران: نشر هرمس.
صادقی، علی‌اشرف (1375). زبان معیار. زیر نظر نصرالله پورجوادی، درباره زبان فارسی، (29-40). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
طباطبایی، علاءالدین (1395). فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
طبیب‌زاده، امید (1398). مبانی و دستور خط فارسی شکسته: بر مبنای صد سال آثار داستانی و نمایشی (1298-1397). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
غلامعلی‌زاده، خسرو (1374). ساخت زبان فارسی. تهران: احیاء کتاب.
فرشیدورد، خسرو (1380).  لغت‌سازی و وضع ترجمه اصطلاحات علمی و فنی. تهران: حوزه هنری.
فرشیدورد، خسرو (1363). درباره ادبیات و نقد ادبی. 2 ج. تهران: امیرکبیر.
لازار، ژیلبر (1384). دستور زبان فارسی معاصر. مترجم: مهستی بحرینی. تهران: هرمس.
ماهوتیان، شهرزاد (1378). دستور زبان فارسی از دیدگاه رده‌شناسی. مترجم: مهدی سمائی. تهران: نشر مرکز.
مدرسی، یحیی (1391). درآمدی بر جامعه‌شناسی زبان. چاپ سوم. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ناتل خانلری، پرویز (1362). زبان‌شناسی و زبان فارسی. تهران: توس.