رویکردی شناختی به نفی دوگانه در زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دانشیار زبان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 دانشیار زبان‌شناسی، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر به‌منظور بررسی نفی دوگانه در زبان فارسی در چارچوب زبان‌شناسی شناختی و براساس نظریۀ فضاهای ذهنی صورت گرفته است. مقولۀ نفی یکی از مقولات شناختی، عقلانی و زبانی مهم در ذهن بشر است که در زبان‌های مختلف دنیا به صورت‌های گوناگونی تجلی می‌یابد. این مقوله در زبان فارسی نیز توسط عناصر و ساختارهای منفی‌ساز متعددی تجلی پیدا می‌کند که آن‌ها را در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان به دو دستۀ نفی منفرد (ساده) و نفی چندگانه تقسیم کرد. داده‌های پژوهش مشتمل بر 921 جملۀ فارسی است که از شبکۀ اجتماعی اینستاگرام استخراج شده‌اند. نتایج تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که هر جملۀ منفی دوگانه علاوه‌بر فضای ذهنی مربوط به خود، فضای ذهنی جملۀ مثبت و گاهی فضای ذهنی جملۀ منفی منفرد متناظرش را برمی‌انگیزد. همچنین درک معنای نفی دوگانه وابسته به شکل‌گیری این فضاهای ذهنی و ایجاد نگاشت‌های مفهومی بین آن‌ها براساس سه فرایند شناختی تخفیف، تشدید و خنثی‌سازی معنایی صورت می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


رضایی، والی؛ آزادمنش، مهناز (1397). رده‌شناسی نفی در زبان فارسی: انگارۀ نقشۀ معنایی. پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، 8(15)، 55-67.
روشن، بلقیس؛ باقری، شهلا (1392). آیا هر جملۀ مثبت فارسی یک نظیر منفی دارد؟ ادب‌پژوهی، 7(25)، 161-177.
شقاقی، ویدا (1381). پیشوند نفی در زبان فارسی. نامۀ فرهنگستان، 5(4 (پیاپی 20))، 85-96.
کواک، سه‌را (1387). ساخت جملات منفی در زبان فارسی. رسالۀ دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه تهران.
مظفری، زهرا (1396). نظام قطبیت در زبان فارسی: رویکرد رده-‌‌نقشی. زبان‌کاوی، 3(1)، 25-52.
میرزایی، آزاده (1400). نفی در زبان فارسی. زبان فارسی و گویشهای ایرانی، 6(1)، 223-247.