بررسی ساختواژی و معنایی پسوند «-گر» در زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشجوی دکتری، دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

این پژوهش پسوند «-گر» زبان فارسی را از نظر ساختواژی و معنایی بر پایۀ داده­هایی از دو گویش زبان کردی بررسی می­کند. در گویش سورانی این پسوند به صورت «-کَر» به کارمی­رود. در گویش هَورامی، ستاک حال فعل کردن، «-کَر» و در گویش سورانی، «-کَ» است. سورانی یک پسوند «-َر» (-{r)، مشابه پسوند -er انگلیسی، نیز دارد که نقش عمده­اش ساخت اسم فاعل و اسم ابزار است.
در مورد ساختواژۀ «-گر»، در این نوشتار دو فرضیه مطرح شده­است: نخست اینکه این وند از دو تکواژ مقیّد درست شده­است (ستاک حال فعل کردن+پسوند «-َر»، هر دو در سورانی)؛ دوم اینکه این وند خود به تنهایی ستاک حال فعل کردن در هَورامی است. سپس این دو فرضیه بر پایۀ معنی­شناسی واژگانی لیبر (2004) و (2009) (اسکلت معنایی، بدنۀ معنایی، مشخّصه­های معنایی و اصل هم­نمایگی) به روش توصیفی-تحلیلی ارزیابی و این دستاورد حاصل شده که پسوند «-گَر»، از افزوده­شدن پسوند «–َر» به ستاک حال فعل کردن یعنی «-کَ» به دست آمده­است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی گیوی، حسن و حسن انوری (1384). دستور زبان فارسی 1، ویرایش دوم، چاپ 27. تهران: فاطمی.
رفیعی، عادل (1386). نگاهی به عملکرد معنایی پسوندهای اشتقاقی زبان فارسی. پایان‌نامه‌ی دکتری زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه علّامه طباطبائی.  
          (1387). پسوندافزایی اشتقاقی در زبان فارسی. دستور، جلد چهارم، شمارۀ‌ پیاپی4 ، 69-105.
شعار، جعفر (1355). پژوهشی در دستور فارسی. تهران: انتشارات دانشگاه تربیت معلم.
صادقی، علی اشرف (1370). شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر (1)، نشر دانش، شمارۀ 60، 256-262.
قریب، عبدالعظیم و دیگران (بدون تاریخ انتشار). دستور زبان فارسی، برای سال اول و دوم دبیرستان­ها، تهران.
کشانی، خسرو (1371). اشتقاق پسوندی در زبان فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کریمی دوستان، غلامحسین و ابراهیم مرادی (1390). بررسی نقش معنایی پسوندهای -نده و –ار در زبان فارسی. پژوهش­های زبانی (مجلۀ سابق دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران)، دورۀ­ 2، شماره 1، شمارۀ پیاپی 2، 101-128.
کریمی دوستان، غلامحسین، محمد مهدی واحدی لنگرودی و ابراهیم مرادی (1387). بررسی نقش معنایی بعضی از وندها در زبان کردی. زبان و زبان شناسی، سال چهارم، شمارۀ دوم، پیاپی هشتم، 35-51.
کلباسی، ایران (1380). ساخت اشتقاقی در فارسی امروز. تهران: پژوهشگاه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
مرادی، ابراهیم (1386). بررسی مشتقات فعل بسیط و فرایند­های مربوط به آنها در گویش سورانی. پایان‌نامۀ کارشناسی­ارشد زبانشناسی همگانی، دانشگاه تربیت مدرّس.
ناتل خانلری، پرویز (1359). دستورزبان فارسی (با تجدید نظر)، چاپ چهارم. تهران: انتشارات توس.
واحدی لنگرودی، محمد مهدی و مهدی قادری (1389). ساخت موضوعی کلمات مشتق در زبان فارسی. زبان­شناخت، سال اول، شماره اول، 54-57.
حاجی مارف، ئەوڕەحمان (2000). بنج و بناوان و خەوشی هەندێ وشە، بەرگی یەکەم (وشەسازی)، بەشی پێنجەم کردار. سلێمانی: سەردەم.
Booij, G and R. Lieber (2004). On the Paradigmatic Nature of Affixal Semantics in English and Dutch. Linguistics, 42, 327–357.
Lieber, Rochelle (1983). Argument Linking and Compounds in English. Linguistic Inquiry, 14(2), 251-285.
               (2004). Morphology and Lexical Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
                         (2009). A Lexical Semantic Approach to Compounding In: Rochelle Lieber & Pavol Stekauer (Eds.), The Oxford Handbook of Compounding, (pp. 78-104). Oxford: Oxford University Press.
Rappaport Hovav, Malka and Beth Levin. (1992). -ER Nominals: Implications for the Theory of Argument Structure. In: T. Stowell and E. Wehrli (Eds.), Syntax and Semantics, vol. XXVI: Syntax and the Lexicon, (pp. 127-153). New York: Academic Press.
Roeper, T. (1987). Implicit Argument and Head Movement Relation. Linguistics Inquiry, 18, 267-310.