الگوهای کاهش ظرفیت فعلی: شواهدی از زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، دانشگاه اصفهان

چکیده

مقالۀ حاضر تحلیلی بین زبانی از الگوهای کاهش ظرفیت فعل که به حذف کنشگر منجر می­شود ارائه می­دهد. در این راستا بهره­گیری زبان فارسی از دو الگوی مهم ضدسببی و مجهول­سازی مورد بررسی قرار گرفته است و نشان داده شده که هرچند عملیات تغییر ظرفیت غالباً در زبان­های دیگر به صورت ساختواژی رخ می­دهد، در زبان فارسی این فرایندها از طریق الگوهای غیرصرفی صورت می­پذیرد. در خصوص مجهول­سازی نیز نشان داده شده از آنجا که این فرایند کاهش ظرفیت فعل را به همراه دارد، برخلاف نظر برخی از زبانشناسان، ساخت غیرشخصی اختیاری را نمی­توان به عنوان مجهول نحوی در نظر گرفت. همچنین تغییر تعدی به ساخت مجهول منجر
نمی­گردد بلکه این فرایندِ واژگانی، ساخت­های ضدسببی و غیرسببی را به دست می­دهد. در این مقاله سعی شده است با استفاده از سه محک الف) مجاز بودن قید به­خودی خود؛ ب) صورت متناظر ضد سببی ایستا؛ و ج) باهمایی با عامل گروه حرف اضافه­ای، راهی برای تشخیص
ساخت­های ضدسببی در زبان فارسی ارائه گردد. علاوه برآن الگوهای برآیندی، انعکاسی و دوسویه نیز مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده شده است که زبان فارسی از میان این سه الگو تنها از الگوی برآیندی برای کاهش ظرفیت فعل و حذف کنشگر بهره می­گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


باطنی، محمدرضا (1348). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران: امیرکبیر.
جباری، محمدجعفر (1382). تفاوت مجهول در زبان های فارسی و انگلیسی. مجلةزبانشناسی، شمارۀ 35، 78-94.
دبیر مقدم، محمد (1364). مجهول در زبان فارسی. مجلۀ زبانشناسی، سال2، شمارۀ 3، 31-48.
دبیر مقدم، محمد (1367). ساختهای سببی در زبان فارسی. مجلۀ زبانشناسی، سال 5، شمارۀ 1، 31-46.
راسخ مهند، محمد (1387). ساخت ناگذرا در زبان فارسی. مجلۀ زبان و زبانشناسی، شمارۀ 1، 1-20.
رضایی، والی (1389). نگاهی تازه به ساخت مجهول در زبان فارسی. مجلۀ پژوهش‌های زبان‌شناسی،سال2، شمارۀ1، 19-34.
طباطبایی، علاءالدین (1384). فعل مرکب در زبان فارسی. نامۀ فرهنگستان، دورۀ هفتم، شمارۀ دوم، 26-34.
طبیب­زاده، امید (1385). ظرفیت فعل و ساخت­های بنیادین جمله در فارسی امروز؛ پژوهشی بر اساس نظریۀ دستور وابستگی. تهران: نشر مرکز.
طبیب­زاده، امید (1391). دستور زبان فارسی؛ براساس نظریه­ی گروه­های خودگردان در دستور وابستگی. تهران: نشر مرکز.
نوبهار، مهرانگیز (1372). دستورکاربردیزبانفارسی. تهران: انتشارات رهنما.
وحیدیان کامیار، تقی (1371). بررسی صفت مفعولی و اهمیت آن در زبان فارسی. مجلةزبانشناسی،سال9، شمارۀ 18، 61-69.
Chomsky, N. (1981). Lectures on Government and Binding. Dordrecht, Holland: Foris.
Chomsky, N. (1995). The Minimalist Program. Cambridge, MA: MIT Press.
Comrie, B. (1985). Causative Verb Formation and Other Verb-deriving Morphology. In: T. Shopen (Ed.); Language Typology and Syntactic Description Vol. III, (pp. 309-348). Cambridge: Cambridge University Press.
Croft, W. (2003). Typology and Universals, 1st edition. Cambridge: Cambridge University Press.
Dixon, R. Malcolm, W. and Y. A. Aikhenvald (Eds.) (2000). Changing Valency: Case Studies in Transitivity. Cambridge: Cambridge University Press.
Grimshaw, J. A. (1990). Argument Structure. Cambridge, MA: MIT Press.
Haspelmath, M. and Thomas Müller-Bardey (2004). Valency Change. In: G. Booij, C. Lehmann & J. Mugdan (Eds.), Morphology: A Handbook on Inflection and Word Formation, Vol. 2, (pp. 1130-1145). (Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft). Berlin: de Gruyter.
Holmberg, A. and M. Sheehan. (2010). Control into Finite Clauses in Partial Null-subject Languages. In: T. Biberauer, A. Holmberg, I. Roberts, & M. Sheehan (Eds.), Parametric Variation: Null Subjects in Minimalist Theory, (pp. 125-152). Cambridge, UK: Cambridge University Press.
Kozinceva, N. (1981). Refleksivnye Glagoly v Armjanskom Jazyke. In: V. Xrakovskij (Ed.), Zalogovye Konstrukcii v Raznostrukturnyx Jazykax (pp. 81-98). Leningrad: Nanka.
Kulikov, L. (2011). Voice Typology. In: Jae Jung Song (Ed.); The Oxford Handbook of Linguistic Typology, (pp. 368–398). Oxford: Oxford University Press.
Næss, A. (2007). Prototypical Transitivity. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins.
Nedjalkov, V. (1988). Typology of Resultative Constructions. Amsterdam, Philadelphia: Benjamins. (Typological Studies in Language 12).
Shibatani, M. (1985). Passives and Related Constructions: A Prototype Analysis. Language, 61, 821-848.
Tayyeb, S. M. T. (2001). A Functional-Typological Approach to Passive in Contemporary Farsi. Paper Presented at Fifth Linguistics Conference in Iran, Tehran Allame Tabatabayi University.