بررسی طرحواره‌های وجهیت در زبان فارسی با رویکرد شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

2 دانشیار، دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشیار، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

در این مقاله در پی بررسی چگونگی تبیین وجهیت در زبان فارسی، در قالب انگارۀ شناختی و رابطۀ وجه و وجهیت در زبان فارسی هستیم. هدف اصلی از انجام این پژوهش، مطالعۀ نظام وجهیت بر اساس نظریه‌های زبان‌شناسی شناختی و آزمودن نظریه‌های موجود با داده‌های فارسی است. بدین منظور، ابتدا پاره‌ای ملاحظات نظری این حوزه را مطرح کرده و سپس، بر اساس آنها، داده‌های زبان فارسی را تحلیل می‌نماییم؛ همچنین تعامل وجهیت با مقولات دستوری «گواه‌نمایی»، «عامل نفی» و «زمان دستوری» را نشان می‌دهیم. داده‌های این مقاله مبتنی بر شمّ زبانی گردآورنده جمع ­آوری شده ­اند. با مطالعۀ چهار فعل وجهی «باید، شاید، توانستن و خواستن» می‌توان چنین عنوان کرد که مفاهیم وجهیت این افعال بسیار تحت تأثیر «عامل نفی، زمان دستوری و وجه» در پاره‌گفتارها است و بر اساس ملاک‌های معنایی شناختی چون جایگاه قدرت، جهت جبر و ذهنیت قابل تببین هستند. در این راستا با توجه به مفاهیم شناختی ذهنیت، مقولۀ جبر و پویایی، اسنادسازهای زمینه و واقعیت تحولی می‌توانیم «باید و شاید» را افعال وجهی و «توانستن و خواستن» را افعال نیمه ­وجهی قلمداد نماییم؛ و دیگر اینکه برخلاف زبان انگلیسی این افعال جزو اسنادسازهای زمینه محسوب نمی­ شوند بلکه وجه در زبان فاسی نقش اسنادساز زمینه را بر عهده دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


افراشی، آزیتا (1386). ساخت زبان فارسی. تهران: سمت.
انوری، حسن و حسن احمدی گیوی (1372). دستور زبان فارسی 2. تهران: فاطمی.
باطنی، محمدرضا (1364). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران: امیرکبیر.
رحیمیان، جلال (1378). وجه فعل در فارسی امروز. مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورۀ چهاردهم، شمارۀ دوم، 41- 52.
شریعت، محمد جواد (1371). دستور زبان فارسی. اصفهان: مشعل دانش.
قریب، عبدالعظیم، بدیع الزمان فروزانفر و دیگران. (1372). دستور زبان فارسی (پنج استاد). تهران: ارمغان.
مشکوة الدینی مهدی (1366). دستور زبان فارسی بر پایۀ نظریۀ گشتاری. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
ناتل‌خانلری، پرویز (1366). دستور زبان فارسی. تهران: طوس.
Aikhenvald, A. Y. (2004). Evidentiality. Oxford: Oxford university press.
Bybee, J. L., R. D. Perkins and W. Pagliuca (1994). The evolution of grammar:Tense, aspect, and modality in the languages of the world. Chicago: University of Chicago Press.
Chafe, W. (1986). Evidentiality in English conversation and academic writing. In: W. L. Chafe and J. Nichols (Eds.), Evidentiality:The Linguistic Coding of Epistemology (pp. 261–72). Norwood, NJ: Ablex.
Dendale, P. (1993). Le conditionnel de l’information incertaine: Marqueur modal ou marqueur e´videntiel? In: G. Hilty (Ed.), Actes du XXe Congrés International de Linguistique ET Philologie Romanes, Universite de Zurich. Tübingen: A. FranckeVerlag.
Geeraerts, D .(2007). The Oxford handbook of cognitive linguistics, edited by Hubert Cuyckens. Oxford: Oxford university press.
Langacker, R. W. (1990). "Subjectification". Cognitive Linguistics, 1, 5–38.
Langacker, R. W. (1991a). Foundations of cognitive grammar. Vol. 2, Descriptive application. Stanford, CA: Stanford University Press.
Langacker, R. W. (1991b). Concept, image, and symbol: The cognitive basis of grammar. Berlin: Mouton de Gruyter.
Langacker, R. W. (2003). Extreme subjectification: English tense and modals. In: H. Cuyckens, T. Berg, R. Dirven, and K. Panther (Eds.), Motivation in Language: Studies in honor of Gunter Radden (pp. 3–26). Amsterdam: John Benjamins.
Langacker, R. W. (2008). Cognitive Grammar: A Basic Introduction. Oxford: Oxford university press.
Lyons, J. (1977). Semantics. Vol. 2. Cambridge: Cambridge University Press.
Palmer, F. R. (1986). Mood and Modality. Cambridge: Cambridge University Press.
Radden, G. and R. Dirven (2007). Cognitive English grammar. Volume 2. Oxford: oxford university press.
Saeed, J. (2009). Semantics. Blackwell publications.