تحلیل سبک‌شناختی داستان هفت‌خوان رستم شاهنامه در چارچوب دستور نقش‌گرای نظام‌مند هلیدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشجوی دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

دستور نقش­ گرای نظام­ مند هلیدی دستوری است که در قالب زبان­ شناسی نقش­ گرا تدوین شده است. حوزة سبک­ شناسی متون ادبی از حوزه­ هایی است که این دستور می­ تواند در آن اعمال شود. این پژوهش با هدف تحلیل سبک­ شناسی واژگانی به بررسی افعال در داستان هفت­ خوان رستم شاهنامه می­ پردازد. نتایج حاکی از آن است که بر اساس فرایندهای مادی، رابطه­ ای، ذهنی، رفتاری، بیانی و وجودی مطرح در فرانقش تجربی زبان، ویژگی سبکی این داستان، مادی ­بودن فرایندهای افعال موجود در آن است. در سطح اول در هر خوان و در سطح دوم، در همة هفت­ خوان فرایند مادی در مقایسه با سایر فرایندهای یادشده بیشترین کاربرد را داشته است و بر اساس نتایج آزمون آماری کای­ اسکوئر، میان فراوانی این فرایندها و فراوانی سایر فرایندهایی که در رتبة دوم بسامد قرار داشتند، تفاوت معنادار وجود دارد. فراوانی زیاد فرایند مادی در هفت­ خوان رستم مناسبت آن را با بافت حماسی شاهنامه منعکس می­ سازد که خود از دلایل کاربرد زیاد فرایند مادی در این داستان است؛ دلیل دیگر، توصیفاتی است که فردوسی از لحظه به لحظة وقایع هر خوان ارائه داده است که به دلیل ماهیت این صحنه­ ها، از افعال مادی و ملموس بهره گرفته شده که دارای فرایند مادی هستند. فردوسی حالات و ویژگی­ های شرکت­ کنندگان در هر خوان را با فرایند مادی توصیف کرده است تا خواننده بتواند درکی ملموس و عینی از داستان داشته باشد. این مورد نیز دلیلی بر وجود بسامد زیاد فرایند مادی در این داستان است. به طور کلی، بسامد بالای فرایند مادی در هفت­ خوان رستم موجب می­شود که خواننده درکی عینی و ملموس از وقایع هر خوان داشته باشد و یک یک وقایع هر خوان همچون صحنه­ ای نمایشی در برابر دیدگان وی به تصویر درآید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آقاگل­زاده، فردوس، عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا و حسین رضویان (1390). سبک­شناسی داستان بر اساس فعل: رویکرد نقش­گرا. فصلنامة تخصصی سبک­شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال 4، شمارة 1، 243-254.
ابوالحسنی، زهرا و مریم السادات میرمالک­ثانی (1387). بررسی کتاب­های درسی دانشگاهی بر اساس نظریة نقش­گرای نظام­مند هلیدی و مقایسة آن با متون همسان غیردرسی (معرفی یک پایان­نامه). سخن سمت، شمارة 20، 129-143.
ابن منظور (بی­تا). لسان­العرب. بیروت: دارصادر.
امیدسالار، محمود (1377). هفت­خان رستم، بیژن و منیژه و نکاتی دربارة منابع و شعر فردوسی. ایران­شناسی، سال 10، شمارة 3، 540-547.
پارساپور، زهرا (1383). مقایسة زبان حماسی و غنایی با تکیه بر اسکندرنامه و خسرو و شیرین نظامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
پهلوان­نژاد، محمدرضا (1383). تحلیل نحو معنایی ساختمان بند ساده در زبان فارسی بر پایة دستور نقش­گرای نظام‌مند هلیدی. پایان­نامة دکتری زبان­شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد.
تولان، مایکل (1386). روایت­شناسی؛ درآمدی زبان­شناختی-انتقادی. مترجمان: فاطمه علوی و فاطمه نعمتی. تهران: سمت.
حق­شناس، علی­محمد (1382). زبان و ادب فارسی در گذرگاه سنت و مدرنیته. تهران: آگه.
دارا، مریم ( 1388 ). چرا هفت­خوان؟ کتاب ماه ادبیات، شمارة 25، 54-59.
ذبیح­نیا عمران، آسیه و حسین بردخونی (1389). نگاهی تازه به داستان هفت­خوان رستم. نامة پارسی، شمارة 54،140-162.
غلامرضایی، محمد (1387). سبک­شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو. تهران: جامی.
کزازی، میرجلال­الدین (1385). نامۀ باستان: ویرایش و گزارش شاهنامۀ فردوسی. جلد دوم. تهران: سمت.
مهاجر، مهران و محمد نبوی ( 1376). به سوی زبان­شناسی شعر؛ رهیافتی نقش­گرا. تهران: مرکز.
مشهور، پروین­دخت (1378). هفت­خوان یا هفت­خان رستم و برجستگی­های این رزم­نامه. نامة پارسی، شمارة 13، 172-179.
ناصری، ناصر (1382). بازتاب هفت­خوان در ادبیات فارسی. ادبیات فارسی (دانشگاه آزاد اسلامی خوی)، شمارة 21، 88-108.
نبی­لو، علیرضا (1390). بررسی و تحلیل ساختار روایی هفت­خوان رستم. پژوهش­نامة زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، سال 5، شمارة 4، 9-118.
Bloor, T. & M. Bloor (1997). The Functional Analysis of English. A Halliday Approach. London: Arnold.
Caffarel, A. (2006). A Systemic Functional Grammar of French: From Grammar to Discourse. New York: Continum International Publishing Company.
Choura, S. (2013). Ditransitive Complementation in Medical Research Articles. Retrieved 24 May, 2013, from: <http://jetou2013.free.fr/documents/JeTou2013-Actes-p53-58-Choura.pdf>
Fontaine, L. (2013). Analysing English Grammar: A Systemic Functional Introduction. New York: Cambridge University Press.
Green, S. J. (1992). A Basis for a Formalization of Linguistic Style. In: Proceedings of the 30th Annual Meeting on Association for Computational Linguistics (pp. 312-314).
Groot, C. (1989). Predicate Structure in a Functional Grammar of Hungarian. Netherlands: Foris Publications Holland.
Halliday, M. A. K. (1994). Introduction to Functional Grammar. London: Arnold.
Halliday, M. A. K. (1971). Linguistic Function and Literary Style: An Inquiry into the Language of William Golding´s 'The Inheritors. In D. C. Freeman (Ed.), Essays in Modern Stylistics (pp. 325-360). London: Methuen.
Halliday, M. A. K., & C. Matthiessen (2004). An Introduction to Functional Grammar. London: Edward Arnold Publishres Ltd.
Hasan, R. (1989). Linguistics, Language and Verbal Art. Oxford: Oxford University Press.
Honnibal, M., & R. J. Curran (2006). Creating a Systemic Functional Grammar Corpus from the Penn Treebank. Retrieved 8 April, 2013, from http://acl.ldc.upenn.edu/W/W07/W07-1212.pdf
Kolahdouz Mohamadi, M, & N. Nabifar (2012). A Comparative Study of English and Persian Proverbs Based on Halliday’s Exprential Metafunction. Journal of Academic and Applied Studies, 2 (8 & 9), 22-36.
Lavid, J., J. Arus, & J. Zamorano-mansilla (2010). Systemic Functional Grammar of Spanish: A Contrastive Study with English. New York: Continum International Publishing Company.
Leech, G. N., & M. Short (1981). Style in Fiction: A Linguistic Introduction to English Fictional Prose. Longman.
Line, Y, F., & X. A. Peng (2006). Systemic Functional Grammar and Construction Grammar. Retrieved 10 April, 2013, from: http://www4.pucsp.br/isfc/proceedings/Artigos%20pdf/16th_lin_peng_331a347.pdf
McGregor, B. W. (1990). A Functional Grammar of Gooniyandi. New York: John Benjamin Publishing Company.
Nørgard, M. (2010). Key Terms in Stylistics. London: Continuum International Publishing Group.
O’Donnel, M. (2011). Introduction to Functional Linguistics for Discourse Analysis. Retrieved 25 April, 2013, from: http://web.uam.es/departamentos/filoyletras/filoinglesa/Courses/LFC11/LFC-2011-Week1.pdf
Simpson, P. (2004). Stylistics: A Resource Book for Student. London: Routledge.
Li, E. S. (2007). A Systemic Functional Grammar of Chinese. New York: Continuum International Publishing Group.
Thompson, G. (2004). Introducing Functional Grammar. New York: Arnold.